❚ In het kort:
Frisse Wind is een stichting bestaande uit omwonenden van Tata Steel die samen strijden tegen de staalfabriek. Dit is hoe ze zijn opgericht en wat ze de afgelopen jaren bereikt hebben.

❚ Datum van notitie:
17 september 2025

❚ Dossier:
Mobiliseer: hoe mobiliseer je mensen achter het gedeelde belang van een rechtvaardige en effectieve aanpak van de klimaatcrisis?

❚ Auteur:
Veerle van Onzenoort, Esmée Koeleman en Tim de Jong

❚ Bronnen:
Interviews met Frisse Wind bestuurders Sanne Walvisch en Jaap Venniker en medewerker Sacha Voet. Onderzoeken van het RIVM en de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), artikelen van NU.nl, EenVandaag, RTL nieuws, NH nieuws, en de websites van Frisse Wind, het Openbaar Ministerie en de gemeente Beverwijk.

❚ Notitie:

In 1924 werd in IJmuiden de eerste hoogoven van de staalfabriek Koninklijke Hoogovens in gebruik genomen en in 2007 werd dit bedrijf overgenomen door Tata Steel, waarna het eerst Tata Steel Europe heette en vanaf 2021 Tata Steel Nederland heet. Ondanks verandering van naam en eigenaar bleef de giftige uitstoot van het bedrijf onveranderd en zo is Tata Steel Nederlands grootste uitstoter van CO2 en stikstof. Bovendien stoten de staalovens talloze kankerverwekkende stoffen uit, wat ervoor zorgt dat omwonenden tot wel 50% meer kans hebben op kanker dan de gemiddelde Nederlander en dat inwoners van Velsen-Noord €198,65 per jaar meer betalen aan zorgkosten. 

Ondanks dat veel van deze informatie al sinds de jaren 70 bekend is, is er lang nauwelijks actie ondernomen. Tot er in 2018 zwart, glinsterend stof neerdaalt in het gebied rondom Tata Steel: de “grafietregens”. Deze ontstaan wanneer bij het leegkiepen van de slakpan, wat een restproduct is van staalproductie, warme lucht vrijkomt die opstijgt. In deze lucht zitten zware metalen en grafietregens kunnen dan ook serieuze gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Langdurige blootstelling kan bijvoorbeeld zorgen voor neurologische ontwikkelingsstoornissen bij kinderen.

Bewoners beginnen zich zorgen te maken over hun gezondheid en toekomst, maar als ze een melding willen doen van het stof komen ze erachter dat dit een zeer gecompliceerd proces is waar allerlei partijen bij betrokken zijn. Een groep burgers richt Stofmelder.nl op. Eén van hen is Sanne Walvisch, die later Frisse Wind mede op zal richten. Stofmelder.nl maakte het voor omwonenden makkelijker om meldingen te doen en stuurde deze meldingen bovendien direct door naar verschillende instanties. Deze melder had ook een teller van het aantal meldingen, waardoor voor het eerst zichtbaar werd hoeveel mensen dusdanig bezorgd waren dat ze melding maakten van Tata’s emissies.

Twee jaar later, in coronatijd, benaderde een journalist van EenVandaag Sanne Walvisch en andere omwonenden om hun kant van het verhaal te laten zien. Het idee was om bezorgde omwonenden te visualiseren door te verzamelen op een weiland naast Tata Steel. Omdat het vanwege de coronaregels niet verantwoord was om met zoveel mensen bij elkaar te komen ontstond het ‘klapstoelenprotest’ (zie onder), ‘de eerste onofficiële actie van Frisse Wind’. Kort daarna richt Walvisch met Jaap Venniker en Antoinette Verbrugge Frisse Wind op. Vanaf dan een officiële stichting die namens omwonenden van Tata Steel strijdtn voor een gezond milieu, betere luchtkwaliteit, en compensatie en rechtvaardigheid voor de schade die Tata Steel heeft aangericht. Met camera’s die Tata monitoren, meerdere rechtszaken en succesvolle petities.

Dit zijn de belangrijkste mijlpalen in de strijd van Frisse Wind:

30 September 2020: Het klapstoelen protest: aangezien in coronatijd een demonstratie uit maximaal 40 mensen mocht bestaan, staan er in een weiland in Wijk aan Zee zo’n 500 klapstoelen waarop ingezonden teksten van verontruste omwonenden staan. Dit was de eerste keer dat bewoners zich durfden uit te spreken tegen Tata Steel en doordat zoveel bewoners hun zorgen uiten gaat het balletje rollen. In de Volkskrant wordt de dag erna geschreven dat ‘de stilte opengescheurd wordt’.

Januari 2021: Frisse Wind wordt opgericht om drie redenen. Allereerst, uit een onderzoek van het RIVM blijkt dat er vier keer zoveel kankerwekkende stoffen zijn gevonden rondom Tata Steel in 2020 als in het jaar daarvoor. Ten tweede wilden ouders een groep oprichten waarin hun perspectief en de bezorgdheid om hun kinderen meegenomen zou worden. Ten derde waren er bewoners bezig met het doen van aangifte tegen Tata Steel en was er een stichting nodig om deze groepsaangifte te coördineren.

19 Mei 2021: Namens Frisse Wind dient advocate Bénédicte Ficq een aangifte in namens 800 personen en 10 stichtingen. Bewoners beschuldigen Tata Steel ervan dat het bedrijf bewust kankerverwekkende en schadelijke stoffen uitstoot, waarmee het de omgeving vervuilt.

December 2021: Er voegen zich nog eens 300 bewoners bij deze strafaangifte.

2 Februari 2022: Het Openbaar Ministerie (OM) kondigt naar aanleiding van de aangifte aan een strafrechtelijk onderzoek te starten naar Tata Steel en Harsco Metals.

April 2022: Frisse Wind plaatst webcams in IJmuiden en Wijk aan Zee die 24 uur per dag het terrein van Tata Steel filmen. Met steun van Greenpeace wordt spotdegifwolk.nl opgericht, waar burgers worden opgeroepen zelf mee te kijken naar deze webcams om overtredingen en incidenten te melden. 

24 November 2022: Naar aanleiding van een petitie van Frisse Wind begint de gemeente Beverwijk met het regelmatig schoonmaken van speeltuinen, omdat hier depositie van Tata Steel ligt wat gevaarlijk kan zijn voor kinderen. De kosten, van circa 30.000 euro per jaar, worden verhaald op Tata Steel.

Februari 2023: Tata Steel krijgt een boete van 110.000 vanwege het niet naleven van milieuregels [1] [2]

3 Januari 2023: Frisse Wind start voorbereidingen om een massaclaim in te dienen tegen Tata Steel. Zij claimen vergoeding voor gezondheidsschade, materiële schade, immateriële schade en de kosten van het vermijden van gezondheidsrisico’s en ter voorkoming van schade.

13 April 2023: De Onderzoeksraad voor Veiligheid publiceert het rapport ‘Industrie en Omwonenden’, waarin onderzocht wordt hoe omwonenden van industriële bedrijven beschermd worden tegen negatieve gezondheidseffecten. Tata Steel wordt behandeld in dit rapport en er wordt benoemd hoe belangrijk bewoners, en specifiek Frisse Wind, zijn geweest in het monitoren van giftige uitstoot: ‘In april 2022 plaatst de stichting FrisseWind.nu een webcam in Wijk aan Zee en een webcam in IJmuiden. Beide webcams filmen de activiteiten op het Tata Steel terrein 24 uur per dag. De stichting stelt dat als de overheid Tata Steel niet monitort, dat ze het dan wel zelf doen.161 Kijkers wordt opgeroepen om incidenten en overtredingen via e-mail te melden bij de stichting of direct bij het meldpunt van de omgevingsdienst. FrisseWind.nu meldt deze en eigen bevindingen op basis van camerabeelden bij het meldpunt van de omgevingsdienst.’

4 Maart 2024: Greenpeace Nederland doet aangifte tegen Tata Steel en voegt zich zo bij de strafaangifte van Bénédicte Ficq.

6 Maart 2025: OM eist een boete van Tata Steel van 200.000 euro voor het overtreden van vergunningvoorschriften. Bij een lekkage kwam 36.000 kubieke meter kooksovengas vrij.Dit had binnen vijftien minuten gemeld moeten worden, maar wordt pas na vijf uur gemeld. De rechter legt uiteindelijk een boete van 140.000 euro op. 

15 April 2025: Frissewind.nu stuurt een brandbrief aan het OM namens meer dan 1500 inwoners en 12 stichtingen met het dringende verzoek de strafaangifte te versnellen en prioritiseren, transparantie te bieden over de stand van zaken en omwonenden te informeren over vervolgstappen. Het OM reageert vrijwel onmiddellijk met een update op hun site: ‘Het onderzoek is vergevorderd en er zullen nog verschillende onderzoekshandelingen verricht moeten worden. Zodra die zijn afgerond zal de ILT-IOD het onderzoek afronden in een proces-verbaal en deze insturen naar het OM. Het OM zal dat proces-verbaal beoordelen en besluiten tot wel/geen vervolging.’

De afgelopen jaren is Frisse Wind dus uitgegroeid tot een stichting die een aanzienlijke groep bewoners heeft gemobiliseerd om Tata Steel ter verantwoording te roepen. . Medewerker Sacha Voet benoemt het belang van een collectieve aanpak in dit proces. Door bijvoorbeeld de oprichting van de website spotdegifwolk.nl door Greenpeace kan de hele dag de uitstoot van Tata in de gaten gehouden worden. Op deze manier kunnen mensen die misschien niet openlijk actie willen voeren, maar wel Frisse Wind steunen, zelf thuis gifwolken spotten. 

Voor technischere kwesties, zoals het duiden van camerabeelden, heeft Frisse Wind een groot netwerk aan experts, onder andere van bijvoorbeeld oud-medewerkers van Tata Steel en omwonenden die graag bij willen dragen en zelf de stichting benaderen. Daarnaast benadert Frisse Wind soms ook zelf medische experts of academische professoren voor hulp, of om onderzoek voor hen uit te voeren. Omdat veel van deze experts achter de strijd tegen Tata Steel staan, werken ze op vrijwillige basis met de stichting.

Los van een paar ingehuurde academici is Frisse Wind verder zo goed als volledig gebouwd op burgerwetenschap: een vorm van onderzoek waarin burgers een actieve rol spelen in het produceren van kennis.

Onderzoek van de Volkskrant uit 2023 laat zien dat sinds de oprichting van Frisse Wind, Tata Steel zélf vijf keer meer ongewone voorvallen meldt. Waarschijnlijk omdat ze weten hoe goed ze inmiddels in de gaten worden gehouden. Ook de overheid is in beweging gebracht door de burgerwetenschap. Zo is de Omgevingsdienst dashboards bij gaan houden over het aantal meldingen dat binnenkomt over Tata Steel naar aanleiding van de oprichting van de website Stofmelder.nl. Bestuurder Sanne Walvisch benoemt verder dat de Omgevingsdienst zelf camera’s heeft geplaatst na de sterke toename van het aantal incidenten naar aanleiding van de camera’s van Frisse Wind. Het laat zien hoe burgerwetenschap uitstoot en misstanden in kaart kan brengen die eerst buiten beeld bleven.