Wat is citizen science?

Notitie

Citizen science, in het Nederlands burgerwetenschap, is een vorm van wetenschappelijk onderzoek waarin burgers een actieve rol spelen in het produceren van kennis.. Burgers kunnen binnen citizen science betrokken zijn bij alle fases van wetenschappelijk onderzoek; van het formuleren van onderzoeksvragen, het uitvoeren van metingen en het analyseren van data.

Citizen science is dus een overkoepelende term waaronder verschillende soorten initiatieven en onderzoeken vallen, zoals dataverzameling geleid door burgers, wetenschappers die publiek uitnodigen als deelnemers, of projecten waarin academici en maatschappelijke actoren samenwerken. Burgerwetenschap wordt gebruikt in allerlei wetenschapsgebieden. Op het kennisplatform Citizen Science Nederland staan bijvoorbeeld projecten met betrekking tot hartziekten, grondwater, drugs en luchtkwaliteitsmetingen.

Vooral bij het meten van de luchtkwaliteit kan citizen science een waardevolle rol spelen, vertelt Margaret Gold, coördinator van het Leiden Universiteit Citizen Science Lab. Dat zit zo.

Het RIVM is in Nederland verantwoordelijk voor het meten van de luchtkwaliteit maar omdat formele meetinstrumenten duur zijn en veel onderhoud vragen zijn er vaak weinig meetpunten in een stad. Daarom wordt de luchtkwaliteit op veel plekken berekend in plaats van daadwerkelijk gemeten. Maar dat kan een vertekend beeld geven aangezien de luchtkwaliteit op heel specifieke plekken invloed kan hebben op de gezondheid. Als burgers betrokken raken en meetinstrumenten neerzetten, wat vaak is omdat ze zich zorgen maken over de luchtkwaliteit in een bepaalde omgeving, wordt er een completer beeld gevormd. Op deze manier kunnen bijvoorbeeld bedrijven verantwoordelijk gehouden worden als de uitstoot naast hun fabriek (inter)nationale normen overschrijdt. Via bijvoorbeeld het grassroots platform sensor.community kun je een luchtkwaliteitssensor bestellen en informatie vinden over hoe het proces in werking gaat. Momenteel zijn er meer dan 11.000 actieve sensoren in 74 landen aangesloten bij dit initiatief en ook het RIVM neemt data van deze sensoren op in hun modellen. Doordat er vaak een samenwerking is tussen burgers en het RIVM worden luchtkwaliteitsmetingen van burgers ook steeds meer op waarde geschat. De betrouwbaarheid van de meest gangbare sensoren is bekend en zo kan de de foutmarge opgenomen worden in de modellen van het RIVM

Citizen Science voor luchtkwaliteitsmetingen is dus een effectieve strategie die veel succesverhalen kent:

• In de gemeente Utrecht is het sinds 1 januari 2025 verboden om buiten hout te stoken. Deze maatregel komt voort uit een samenwerking tussen de gemeente en inwoners die data hadden verzameld over de giftige stoffen die door houtstook in de lucht komen.
• Het project Curieuze Neuzen in Antwerpen begon met een burgerinitiatief in één wijk om de luchtkwaliteit te verbeteren. De gemeente zag potentie in dit onderzoek en deelde meetbuisjes uit aan bewoners uit de hele stad. Bewoners stuurden deze buisjes terug en deze werden geanalyseerd in het lab. Met deze gegevens is de luchtkwaliteit driedimensionaal in Antwerpen preciezer in kaart gebracht en de modellen voor het berekenen van de luchtkwaliteit zijn verbeterd

Het initiatief Frisse Wind is opgericht door omwonenden van Tata Steel en houdt 24/7 de uitstoot van het staalbedrijf in de gaten. Door in kaart te brengen welke giftige stoffen uitgestoten worden, hebben zij de grote gezondheidsrisico’s voor omwonenden aan het licht gebracht en worden er nu stappen ondernomen om Tata Steel strengere regels op te leggen. In een overheidsrapport uit 2023 benadrukt de Veiligheidsraad de grote rol die burgers hebben gespeeld in het onderzoek naar Tata Steel in IJmuiden.

Dit onderzoek is tot stand gekomen met steun van het Journalismfund Europe en ondersteund met mentoring vanuit Transitions.