Impactmakers haken aan bij Woonproof

Wie telt mee als het om wonen gaat?

Thuiskomen lijkt vanzelfsprekend, maar voor steeds meer mensen in Nederland is dat niet het geval. Dakloosheid neemt toe, mede door een tekort aan betaalbare, passende en leefbare woningen. Mensen slapen noodgedwongen bij vrienden, op vakantieparken of zelfs op straat. De wooncrisis raakt steeds meer mensen en hun kinderen.

Om hier verandering in te brengen, werken wij,  impactmakers Lara Billie Rense en Pepijn Smit, de komende tijd mee aan het project Woonproof van Momus. Wij ontwikkelen een impact strategie rond verhalen over dakloosheid, met als doel om een maatschappelijke verandering te forceren. Wij hopen de verhalen van Momus verder te brengen, mogelijke oplossingen dichterbij te halen en echt iets te veranderen. 

Het probleem

Dakloosheid betekent veel meer dan geen dak boven je hoofd hebben. Het is een vorm van sociale uitsluiting, die diepe sporen nalaat in het leven van mensen. Het systeem in Nederland doet onvoldoende om dit te voorkomen:  het is gericht op opvang via een zorgbril, waardoor mensen pas als dakloos worden erkend als ze ernstige psychische of verslavingsproblemen hebben. Hierdoor blijft een grote groep onzichtbaar.

De huidige definitie van dakloosheid is bovendien te beperkt. Veel mensen zonder vast verblijfadres, waaronder jongeren, vrouwen of mensen die bij bekenden overnachten, worden niet meegeteld. En velen melden zich niet als ‘dakloos’ omdat er geen hulp geboden wordt en uit schaamte om als dakloos persoon bestempeld te worden. De gevolgen zijn ernstig: zonder een stabiele woonplek is het moeilijk om te werken, studeren of simpelweg deel te nemen aan de samenleving.

De afgelopen tijd hebben we samen met Momus al veel onderzoek gedaan. We lazen tal van boeken, interviews en artikelen, zagen documentaires en voerden gesprekken met betrokkenen. De verhalen die we horen maken indruk. En de mate van betrokkenheid bij sommige wooncorporaties en belangenbehartigers ook. We zijn nog lang niet klaar, maar we hebben al wel wat hypotheses en vragen kunnen formuleren die we graag met jullie delen.

Waarom blijven problemen bestaan?

1. Beleid en cijfers sluiten niet aan op de werkelijkheid
   Beleidsmakers baseren hun strategieën op onvolledige data van het CBS, dat een beperkt beeld van dakloosheid geeft. Dit leidt tot verkeerde aannames en ontoereikend beleid.
2. Dakloosheid is niet alleen een zorgprobleem
   De huidige aanpak gaat te veel uit van individuele zorgbehoeftes, terwijl de kern vaak ligt in structurele woonongelijkheid en armoede. Mensen worden pas geholpen als hun zorgvraag groot genoeg is. Dat bestendigt het probleem.
3. De stem van mensen zonder woning wordt niet gehoord
   Woningzoekenden en dakloze mensen zijn vaak afwezig in politieke en beleidsmatige besluitvorming. Er is weinig ruimte of tijd om zich uit te spreken of om het systeem uit te dagen.
4. Stigma staat oplossingen in de weg
   Dakloosheid is omgeven door schaamte en stereotypen, waardoor het lastig is om open het gesprek te voeren. De angst voor ‘de dakloze medemens’ belemmert ook sociale acceptatie.

Verandering is mogelijk

Een andere kijk op dakloosheid is dringend nodig. Daarvoor zijn onder meer de volgende inzichten en veranderingen belangrijk:

1. Gebruik van de Ethos-light telling
   Deze Europese methodiek biedt een bredere, meer inclusieve definitie van dakloosheid. Gemeenten als Den Bosch en Den Haag zijn ermee gestart. De resultaten tonen een diverser beeld van wie er daadwerkelijk dakloos is, inclusief vrouwen, jongeren en gezinnen.
2. Wonen als mensenrecht
   Wonen moet worden erkend als fundamenteel recht. Vanuit die basis kunnen beleid en ondersteuning anders ingericht worden. ‘Wonen eerst’ moet het uitgangspunt zijn: eerst een huis, dan pas ondersteuning waar nodig.
3. Voorbeelden van hoopvolle aanpakken
   In Den Bosch is bijvoorbeeld succesvol een werkwijze ingevoerd waarbij mensen binnen drie weken zicht hebben op een zelfstandige huurwoning. Dit model, gebaseerd op vertrouwen en het recht op wonen, biedt inspiratie.
4. Herwaardering van volkshuisvesting
   Decennia van marktwerking hebben geleid tot een wooncrisis. De terugkeer van volkshuisvesting – waarbij het belang van de samenleving voorop staat, niet winst – is essentieel. Er is een politieke herbezinning nodig op de rol van de overheid in de woningmarkt.

Vanuit deze inzichten ontwikkelen wij de komende tijd een impactstrategie. Wij stellen ervaringsdeskundigen, beleidsmakers, zorgverleners, woningcorporaties, burgers en onszelf de vragen: Waarom zijn betaalbare en gezonde woningen onbereikbaar voor zovelen? Wie zijn de mensen achter de cijfers? En wie telt niet mee? Welke structurele barrières houden verandering tegen? Hoe kunnen we beleidsmakers, woningcorporaties en burgers mobiliseren? En wat moet er veranderen aan het systeem dat nu tekortschiet in medemenselijkheid?

De wooncrisis is geen natuurverschijnsel, maar het resultaat van politieke keuzes.

Door met Momus verhalen te verzamelen en te ontsluiten, hopen wij het publiek bewust te maken van de diepere oorzaken en gevolgen van de wooncrisis. De uitkomst van de Ethos-light telling zal hierin een krachtig middel zijn: het brengt de realiteit beter in beeld en helpt bij het bestrijden van het stigma. Vervolgens gaan wij ons richten op een impact strategie: hiervoor ontwikkelen wij strategische acties (dit kan in allerlei vormen: van workshops voor community builders om buurten mee te krijgen in de permanente huisvesting van mensen uit de maatschappelijke opvang tot meet-ups voor woningcorporaties en afdeling Wonen van gemeenten) waarin wij de mensen die aan de knoppen zitten stimuleren om het (radicaal) anders te doen. Het biedt een kans om de ambitie van het Nationaal Actieplan Dakloosheid – een einde aan dakloosheid in 2030 – waar te maken.

De wooncrisis is geen natuurverschijnsel, maar het resultaat van politieke keuzes. Dat betekent ook dat het anders kan. Dat willen wij laten zien in onze impact strategie: er is perspectief op verandering door de stem van mensen zonder thuis te laten horen, dak- en thuisloze mensen uit de onzichtbaarheid te halen, woonrecht te erkennen en samenwerking centraal te stellen. 

We zijn er nog lang niet, dus aanvullingen en verbeteringen zijn van harte welkom. En misschien ben je het wel helemaal niet eens met bepaalde aannames die we doen, laat het ons weten. We kunnen jullie hulp goed gebruiken. Structurele verandering komt alleen tot stand als je samenwerkt. Mail naar larabillie@momusmedia.nl of pepijn@momusmedia.nl.

 

Onderzochte bronnen tot nu toe

• Artikelen van Jeske Jongerius en Merel de Buck in het Woonproof dossier
  
• Bewonerservaringen opgetekend door Momus.
• Hoe Utrecht ‘Wenen aan de Vecht’ zou worden
• Leefbaarder voor wie?
• Scheurkalender woningzoekenden
• Gesprekken betrokkenen: Straat Consulaat, Kansfonds, corporaties, straatverpleegkundige, Woonbond, beleidsmedewerkers,
• Interviews oa: Ethos telling in Den Haag, Den Haag FM, 12 april 2025,
• Documentaires oa: ‘Het kleine huis in de stad’, Kruispunt 16 maart 2025, ‘De Verkrotte Droom’, Femke en Ilze van Velzen voor BNNVara.
• Boeken oa: Uitgewoond, Cody Hochstenbach, 2022; Van wie is de stad, Floor Milikowski, 2018
• Plannen, rapportages, publicaties en adviezen: Raad Volksgezondheid en Samenleving, College voor de Rechten van de Mens; Nationaal actieplan dakloosheid: Eerst een Thuis; Voortgangsrapportage Aanpak dakloosheid 2023-2030, 11 juni 2024, Nienke Boesveldt, 2024, UvA