We onderzochten vanuit drie Europese landen hoe dakloosheid aan te pakken

In 2020 kwam het Europese Parlement met een resolutie om dakloosheid in 2030 te beëindigen: ‘Dakloosheid is […] een van de meest ernstige vormen van armoede en ontbering, die moet worden afgeschaft door middel van gerichte en geïntegreerde beleidsmaatregelen.’

De afgelopen maanden hebben we met oplossingsgerichte onderzoeksjournalisten uit drie verschillende landen+Dit onderzoek werd gecoördineerd via en ondersteund door Journalismfund Europe naar aspecten van hun dakloosheidaanpak gekeken. Met als overkoepelende vraag: hoe ziet een inclusieve aanpak om dakloosheid te beëindigen eruit?

In Nederland onderzocht Momus de toepassing van een Europese definitie en telmethode voor dakloosheid: ETHOS-light. In Duitsland keek Zeitenspiegel Reportagen naar acties en betrokkenheid van dakloze mensen zelf en in Tsjechië deed Okraj verslag van Housing First praktijken.

Wat zijn de belangrijkste inzichten?

Nederland: Een inclusieve telling

In Nederland richtten we ons op een nieuwe manier om dakloosheid in kaart te brengen: ETHOS-light. Ethos staat voor ‘European Typology of Homelessness and Housing Exclusion’. 

Deze classificatie ziet dakloosheid als het ontbreken van adequate huisvesting – een benadering die uitgaat van mensenrechten. Van de dertien huisvestingscategorieën heeft Nederland er zes overgenomen en één specifieke toegevoegd – dreigende huisuitzettingen – om tot ETHOS-light te komen. 

Naast een definitie, biedt ETHOS een methodiek om te tellen hoeveel mensen in een regio dakloos zijn. Voorheen werd dakloosheid in Nederland enkel geschat, maar nooit daadwerkelijk geteld.

Deze benadering draagt op verschillende manieren bij aan een inclusieve aanpak:

1. Een inclusieve kijk op dakloosheid

ETHOS laat zien dat dakloosheid veel diverser is dan vaak wordt gedacht. Uit de laatste telronde (2025) in negen regio’s bleek dat ongeveer een derde van de dakloze mensen een vrouw is, een op de zeven minderjarig en een op de vijf jonger dan 28 jaar. In eerdere telrondes in andere regio’s zijn nog meer jongeren – bijna een derde – en kinderen – bijna een op de vijf – geteld. 

Deze resultaten doorbreken het stereotype beeld van de ‘verslaafde man op straat’ en maken duidelijk dat dakloosheid veel meer mensen raakt. 

2. Brede samenwerking

De telling wordt uitgevoerd door een samenwerking van uiteenlopende organisaties: van scholen tot kerken, huisartsen, boswachters en opvangcentra.

Die brede samenwerking creëert een netwerk van betrokken partijen met een gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid en urgentie om aan oplossingen te werken.

3. Meer inclusieve oplossingen

Tot nu toe richtten Nederlandse beleidsmaatregelen zich vooral op langdurig dakloze mensen met ernstige gezondheidsproblemen. Housing First-projecten zijn bijvoorbeeld bedoeld voor deze doelgroep. Recent ontstaan er soortgelijke projecten voor mensen die net hun woning zijn kwijtgeraakt, voordat hun situatie verder achteruit gaat, deze projecten worden ‘Wonen Eerst’ genoemd. 

De brede ETHOS-definitie – dakloosheid als een gebrek aan adequate huisvesting – helpt de doelgroep die in aanmerking komt voor Wonen Eerst te vergroten. Bovendien voedt het campagnes voor woonprioriteit voor álle dakloze mensen. In Dordrecht start er in 2026 een pilot met woningurgentie voor alle mensen die volgens ETHOS-light dakloos zijn.

4. Actie van onderop

Steeds vaker komen campagnes en initiatieven voor oplossingen voort uit coalities van dakloze mensen zelf en hun bondgenoten.

ETHOS helpt om stereotypen en schaamte rond dakloosheid te doorbreken. Dat geeft mensen de motivatie, kennis en middelen om hun recht op huisvesting op te eisen.

Volg het hele dossier via ‘Een einde aan dakloosheid’. En lees onze publicatie ‘Ik moet dit mijn kinderen besparen’ in De Groene Amsterdammer.

Naar de publicatie

Duitsland: Je stem laten horen

In Duitsland onderzocht Zeitenspiegel Reportagen op wat voor manieren dakloze mensen betrokken zijn bij de verbetering van hun positie.

Daarbij kwamen ze terecht op een bijzonder evenement: de jaarlijkse ledenvergadering van de vereniging ‘Zelfvertegenwoordiging van dakloze mensen’. Die ALV vond plaats in de vorm van een tentenkamp in Herzogsägmühle. Voor een deel van de aanwezigen is een tent een gebruikelijke verblijfplaats; alle leden delen de ervaring van dak- of thuisloosheid. 

Omdat de politiek slecht luistert wanneer dakloze mensen spreken, is die zelfvertegenwoordiging nodig, zeggen de deelnemers. Een week lang werkten ze aan politieke eisen en de opbouw van structuren. Tegelijkertijd lopen ze tegen dezelfde dingen aan waar elke vereniging mee te maken krijgt zoals statuten, kasverslagen en onderlinge verdeeldheid.

Daarboven komt de extra uitdaging dat verenigingswerk en betrokkenheid bij acties niet makkelijk te combineren is met dakloosheid. Wie dakloos is, is vooral bezig met overleven. 

Toch concluderen de journalisten van Zeitenspiegel dat voor de versterking van de positie van dakloze mensen hun betrokkenheid belangrijk is. En een vorm van empowerment in zichzelf is. Wie meedoet aan collectieve acties, voelt zich sterker en meer verbonden met de gemeenschap.

De publicatie: ‘Jetzt Rede Ich’ (‘Nu spreek ik’).

Naar de publicatie

Tsjechië: Een dak boven je hoofd houden

De journalisten van Okraj onderzochten hoe Tsjechië probeert te voorkomen dat mensen op straat belanden. De wooncrisis – met torenhoge prijzen en een tekort aan betaalbare woningen – maakt het voor veel mensen moeilijk om een dak boven hun hoofd te houden. Inmiddels lopen meer dan 300.000 mensen het risico hun woning te verliezen.

Al zes jaar experimenteert Tsjechië met Housing First-projecten. Daarbij krijgen mensen die risico lopen op dakloosheid een woning én ondersteuning bij schulden, gezondheid en werk.
Het resultaat is indrukwekkend: 80 procent van de deelnemers weet hun huis te behouden op de lange termijn.

Recent werd bovendien een wet aangenomen die het housing-led principe – eerst huisvesting, dan hulp – wettelijk verankerde.

Inspirerend aan de Tsjechische aanpak is dat Housing First succesvol preventief wordt ingezet. 

Publicatie: ‘Nejdřív bydlení, pak ostatní. Prevence a Housing First snižují pády na ulici’ (‘Eerst huisvesting, daarna de rest. Preventie en Housing First verminderen het aantal mensen dat op straat belandt’).

Naar de publicatie

Wat betekent een inclusieve aanpak?

Een inclusieve aanpak om dakloosheid te beëindigen betekent:

• een brede definitie en telling van dakloosheid,
  
• aandacht voor mensenrechten en basisbehoeften,
  
• betrokkenheid van dakloze mensen zelf bij beleid en belangenbehartiging,
  
• en vooral: woningen – het liefst preventief, zodat mensen én de samenleving de harde en kostbare gevolgen van dakloosheid bespaard blijven.

Zie voor meer links het hele onderzoeksportfolio van dit project.