Momus en het nieuws van de toekomst

,

17/04/2025 – Jeske Jongerius

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

Eerlijk, hoe intensief volg jij het nieuws? En hoe voel je je daarbij? 

Ikzelf zit al een tijdje op een ‘nieuwsdieet’; ik maak tijd voor de weekendkrant en achtergrondverhalen, maar ik beperk mijn dagelijkse ‘fast-food’ nieuwsconsumptie. Het geeft mij buikpijn en een zwaar gevoel.

Is wél nieuws, slecht nieuws?

Ik ben niet de enige. Uit onderzoek van professor Yael de Haan (HU & RUG) blijkt dat 65% van de Nederlanders weleens het nieuws mijdt. Dit is redelijk in lijn met het aantal mensen dat volgens het Commissariaat voor de Media (2024) vaak (8%), soms (22%) en af en toe (29%) nieuws mijdt. Opvallend hierbij is de stijging van mensen die de hoeveelheid nieuws vermoeiend vinden; van 25% in 2019 naar 40% in 2024. Volgens professor de Haan zijn de motivaties van ‘nieuwsmijders’ divers.Bij mijzelf merk ik dat naast de hoeveelheid, ook de inhoud van het nieuws wat met mij doet. Het lijkt alsof vooral slecht nieuws nieuwswaardig is en dat nuances daarbij moeten wijken voor sensatie. Zeker, er zijn een boel zorgwekkende ontwikkelingen in de wereld en we staan voor hele grote uitdagingen met elkaar. Maar moeten we niet júist daarom verslag doen van de verhalen die hoop, inspiratie en richting geven? Die ons handvatten bieden in plaats van een mokerslag? 

Gedeeld verhaal 

Als we elkaar niet meer kunnen vinden in gedeelde verhalen en feiten, lonkt het gevaar dat we elkaar én onszelf verliezen, aan eigen bubbels of in desinformatie. Volgens professor de Haan vraagt gemeenschapszin dan ook om een gezamenlijk referentiekader en gezamenlijke publieke ruimte. Het volgen van lokaal nieuws ziet zij daarbij als bevorderlijk voor de sociale cohesie. 

Bij Momus willen wij bijdragen aan verhalen die verbinden in een gedeelde toekomst. In ons mediacollectief hebben wij daarom besloten om meer ruimte te geven aan onderzoek naar oplossingen en verhalen die constructief zijn. Daarbij zetten wij ons in om meer betrokkenheid met onze lezers te creëren.

Daarin staan wij niet alleen. Een groeiende stroming binnen de journalistiek is ‘solutions journalism’. Als Momus mogen we met trots vertellen dat wij zijn toegelaten tot de Solutions Journalism Cohort van 2025!  Dit Europese programma vormt een kennishub en netwerk in de oplossingsgerichte journalistiek. Media organisaties worden hierin gestimuleerd om in samenwerkingsverband onderzoek te doen naar oplossingen, en om het vertrouwen van – en de betrokkenheid met – het publiek te vergroten. 

Samen met journalisten uit zeven andere Europese landen volgen wij de komende tijd een training in ‘solutions journalism’. Samen bouwen we aan bruggen en zoeken we naar inspiratie over de grens. Van 6 tot en met 9 april was de kick-off van de Sojo Cohort 2025 in Perugia, Italië. Namens Momus deed ik, Jeske, mee aan deze intensieve driedaagse. 

Deelnemers en trainers van de Sojo Cohort 2025

 

Is solutions journalism ‘goed nieuws’?

Een eerste les die ik leerde is dat solution journalism, of oplossingsgerichte journalistiek, niet hetzelfde is als ‘positief nieuws’. Het is diepgravende journalistiek naar een oplossing die in de praktijk wordt gebracht. 

De journalist onderzoekt voor welk probleem een project of aanpak een oplossing biedt, hoe het dat doet, en wat het kan betekenen voor andere situaties. Het geeft dus richtlijnen waar anderen mee verder kunnen werken. Net zo belangrijk als de positieve impact, is het benadrukken van de tekortkomingen. Beiden gebaseerd op bewijs, in een verhaal waarin meerdere stemmen aan bod komen. Geen propaganda of verkooppraatje dus, maar een eerlijk verhaal wat ons vooruit kan helpen.

Oplossingsgerichte journalistiek gaat nog steeds over uitdagingen, maar laat daarbij zien hoe het beter wordt, of beter kan. In een perspectief wat de menselijke kracht en mogelijkheden op waarde schat. Zelf vind ik deze ontwikkeling goed nieuws. En ook dat we bij Momus hiermee gaan werken.

Zo ben ik nu een onderzoek naar dakloosheid aan het voorbereiden, en ga ik daarin kijken wat bijdraagt aan oplossingen. Een eerste ontwikkeling die ik onder de loep neem is de inzet van een nieuwe Europese telmethode (ETHOS telling) in Nederland, die een veel vollediger en inclusiever beeld geeft van dakloosheid. Wat betekent dit voor de mensen die in de oude telmethode werden uitgesloten? Wat doet het met stereotypes over dakloosheid die nu oplossingen bemoeilijken? (Hoe) kan de ETHOS telling bijdragen aan een toekomst zonder dakloosheid?

Vanuit het dossier 2100 is Tim de Jong bezig met onderzoek naar de vraag: hoe mobiliseer je mensen voor een rechtvaardige en effectieve aanpak van de klimaatcrisis? Verschillende voorbeelden van mobilisatie komen hierbij aan bod. Hoe worden deze ervaren door de doelgroep? Wat werkt wanneer en waarom? Wat zijn de beperkingen? En wat kunnen we vanuit de wetenschap leren over het mobiliseren van mensen achter een gedeeld belang?

En jij

Daar betrekken we jou graag bij. Geregeld vragen we om input en interviews in onze onderzoeken. Check bijvoorbeeld onze onderzoeksnotities bij onze lopende onderzoeken en laat ons weten wat jou opvalt, of deel jouw (persoonlijke) ervaring over een thema waar wij onderzoek naar doen. Om op de hoogte te blijven kun je ons volgen op onze socials en je inschrijven voor de nieuwsbrief. Schroom niet om ons een bericht te sturen als je nu al wat te delen of te onthullen hebt!

Draag bij aan dit en ander onderzoek van ons, via een eenmalige of maandelijkse donatie aan onze (ANBI) stichting.

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Ook wij verlaten X, maar vragen daarbij: wat dan wél?

,
Beeld: Momus (obv Wikimedia (White House, 2025), Pixabay (Pexels 2016) en Musk's X account (24 feb 2025)

Beeld: Momus (obv Wikimedia (White House, 2025), Pixabay (Pexels 2016) en Musk’s X account (24 feb 2025)

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

‘X is al lang niet meer het virtuele forum dat het ooit was, waar duizend bloemen bloeiden. Het lijkt soms eerder een vuilnisbelt waar nog slechts enkele sprietjes standhouden.’

Het waren felle woorden van de redactie van Trouw waarmee zij afgelopen september uitlegde waarom de krant niet langer actief zal zijn op X (voorheen Twitter). Hun account blijft bestaan als archief, maar wordt niet meer geupdate.

Want de baas van X, Elon Musk, “is inmiddels ‘buitencategorie’, die zijn invloed steeds vaker inzet om bewust democratische processen te ondermijnen. Aan die macht draag je als gebruiker van X hoe dan ook bij,” aldus Trouw.

Dat klopt. Elon Musk is inmiddels een sleutelfiguur geworden binnen de regering van Donald Trump, en X is daar niet meer los van te zien. Musk sponsorde niet alleen Trumps verkiezingsoverwinning met 250 miljoen dollar, maar bekleedt inmiddels een belangrijke machtspositie binnen Trump’s regering als bestuurder van een nieuw en uiterst omstreden departement.

Toename van desinformatie

Hoewel Twitter al voor Elon Musks overname in 2022 een grote bron van desinformatie was, lijkt dat sinds Musk’s overname nog meer het geval. Ten eerste gebruikt Musk zijn persoonlijk X-account voor de verspreiding van antisemitische complottheorieën en desinformatie, waarbij het algoritme volgens interne bronnen ook nog eens werd aangepast om het bereik van Musks eigen berichten te vergroten. Bovendien herstelde Musk voorheen afgesloten accounts van notoire verspreiders van nepnieuws zoals Alex Jones. Niet verrassend: het bereik van omstreden accounts uit de extreemrechtse hoek nam sinds Musks overname sterk toe, volgens experts en een data-analyse uit 2023.

Musks argument is dat hij hiermee de vrijheid van meningsuiting beschermt. Dat is een groot goed, maar vereist een onpartijdig platform en een gelijk speelveld. Het idee dat X dat platform kan zijn, heeft in rap tempo (nog meer) geloofwaardigheid verloren, gezien Musks rechts-extremistische politieke profiel.

Eindstation

Maar het probleem is breder dan X en Musk. Ook Facebook en Instagram – onderdeel van Mark Zuckerbergs Meta – kennen problematische algoritmes die gebruikers richting extremistische opvattingen kunnen duwen, sexistische inhoud promoten, of discriminatie door adverteerders toelaten. Kort voor Trumps inauguratie, kondigde Zuckerberg bovendien aan dat Facebook minder zal inzetten op factchecken en meer vrijheid en politieke inhoud zou toelaten, wat de digitale deur opent voor gekleurde propaganda, desinformatie en uitspraken die op gespannen voet staan met mensenrechten. Zuckerbergs zet werd dan ook fel bekritiseerd door Facebook-expert en media professor Siva Vaidhyanathan.

We zetten nu een kleine stap door X te verlaten, maar vragen ons vooral af: wat is nu de volgende?

Wellicht zou het daadkrachtig zijn om al deze social media platforms te verlaten. Tegelijkertijd beseffen we dat het ook waardevol is om juist betrouwbare informatie te delen op platforms waar desinformatie welig tiert, en blijven wij daarom – voor nu – nog actief op Facebook en Instagram. Ook blijven we gebruik maken van LinkedIn en YouTube.

We zetten nu een kleine stap door X te verlaten (en behouden ons account als archief), maar vragen ons vooral af: wat is nu de volgende? Wat is het eindstation? Wat zou sociale media eigenlijk moeten zijn, en hoe kunnen we als journalistieke organisatie en gebruikers daaraan bijdragen? 

Op zoek naar alternatieven

We stellen die vraag natuurlijk niet als eerste. De discussie over social media groeit, en de roep om alternatieven eveneens. Campagnes als #makesocialssocialagain roepen op om over te stappen naar alternatieven, zoals BlueSky of Mastodon (alternatieven voor X).

Onze zoektocht is niet enkel naar sociale media platformen die democratisch debat stimuleren in plaats van ondermijnen. We zoeken ook alternatieve platforms die privacy hoog in het vaandel hebben, en wegschuwen van de verkoop van data van gebruikers. 

Daarom gebruiken wij nu al Proton voor onze emails en opslag van bestanden. Proton beschermt je privacy automatisch, zoals te lezen in hun privacy beleid: ‘Wij geloven sterk in een internet waar privacy de standaard is.’

En nog een spoiler: binnenkort gaan we gebruik maken van Beabee om gemakkelijk en veilig in contact te komen met onze lezers, luisteraars en volgers. We kozen voor Beabee vanwege onder andere hun ‘privacy first’ aanpak. Hoe dat precies werkt, daarover binnenkort meer.

Voor nu: Stuur ons jouw ideeën. Op welke social media zou jij ons willen vinden en waarom? Stuur jouw input bijvoorbeeld via een privé-bericht op Signal (een niet-commercieel alternatief voor WhatsApp). Of laat je ideeën achter via onderstaand Google CryptPad formulier (een gratis, open-source, niet-commercieel en privacy-gevoelig systeem dat drijft op donaties).

 

Draag bij aan dit en ander onderzoek van ons, via een eenmalige of maandelijkse donatie aan onze (ANBI) stichting.

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus

,
Lees meer

Post-its & Pizza: een gesprek over de toekomst van (PAJ’s) journalistiek

, ,
Beeld: Momus

Beeld: Momus

We delen niet alleen onze grote bevindingen, maar ook tussentijdse updates over de voortgang van onze onderzoeksprojecten. Deze update is onderdeel van het dossier 2100.

Pakjes fel gekleurde post-its liggen klaar op tafel, wachtend op innovatieve ideeën over media en journalistiek. Twee kleine microfoontjes luisteren nieuwsgierig mee, hangend vanaf het plafond van een zolderverdieping in de Utrechtse binnenstad. Pizza’s worden ondertussen belegd en gebakken in de oven van de pizzeria om de hoek, om later tijdens de pauze afgeleverd te worden.

Het eerste ‘pizzagesprek’ van Platform Authentieke Journalistiek (PAJ) vond plaats op een woensdagavond in februari. PAJ opende de deuren voor een tiental lezers, contacten en kennissen om mee te denken over de toekomst van het platform.

De avond begon met een zelfreflectie vanuit PAJ. De afgelopen tien jaar onderzochten de journalisten allerlei problemen in de samenleving, zoals de invloed van lobbygroepen en het grootbedrijf op de Nederlandse politiek. ‘Dat is allemaal hartstikke belangrijk’, vertelt onderzoeksjournalist Alexander Beunder. ‘Maar er mist iets. Dit blijkt ook uit reacties op sociale media, zoals ‘dit wisten we toch al’, ‘zo gaat het altijd’ of ‘wat doe je eraan?’.

‘Het toekomstplan is daarom om niet alleen problemen te onderzoeken, maar ook de oplossingen voor die problemen. Solutions journalism heet dat’, legt Alexander uit.

Ook transparantie over het journalistieke proces en betrokkenheid van lezers zijn nieuwe speerpunten van PAJ. Dat betekent dat de journalisten niet enkel het eindresultaat willen opschrijven, maar ook het proces van het onderzoek willen delen. Zodat lezers al tijdens het onderzoek kunnen reageren van: ‘Hé, heb je hier of daar wel aan gedacht?’

Welk citaat is er gebruikt, maar welke ook niet? Dit toont ook wat jullie bias is.

Solutions journalism, participatory journalism. De journalisten vuren het ene na het andere buzzword af op het publiek. Maar hoe gaat dat er nou concreet uitzien? Het idee is om dit vanavond samen met de aanwezigen te verkennen.

In het eerste deel van de avond vertelden deelnemers over positieve ervaringen met media en journalistiek. Ze bespraken verhalen die hun perspectief veranderden, zoals het boek ‘Poverty Safari: Understanding the Anger of Britain’s Underclass,’ geschreven door Darren McGarvey, beter bekend als rapper Loki, die over zijn eigen ervaringen met armoede, dakloosheid en verslaving schrijft. Een ander bracht het boek ‘Hoe migratie echt werkt’ ter sprake, waarin academicus Hein de Haas 22 mythes rond migratie ontkracht. Het viel op dat verhalen, boeken en podcasts die het grotere plaatje belichten en gangbare denkbeelden kritisch bevragen, het meest bijbleven.

Kloof

Na een pizza-pauze richtte het gesprek zich op de rol van moraal, waarden en politieke kleur. Het aanwezige publiek, overwegend progressief, benadrukte dat de journalisten ook expliciet linkse oplossingen zouden mogen belichten. Bovendien pleitten ze voor meer contact met ‘gewoon normale mensen’ en ‘mensen die echt tegen dingen vechten, zoals activisten en vakbonden.’

Maar waar ligt de grens tussen journalistiek en activisme, vooral met solutions journalism? PAJ besprak het dilemma: ‘Journalisten worden geacht neutraal te zijn en zijn geen spreekbuis voor activisten.’ Een deelnemer zag dit anders: ‘Volgens mij verwar je ‘neutraal’ met ‘objectief’. Niemand is neutraal maar je kunt nog steeds objectief schrijven over wat er gebeurt’, vond deze deelnemer. Hij verwees naar PAJ’s artikelen over ‘hoe Shell al decennia lang de planeet kapot maakt om winst te maken.’

De discussie vervolgde met de vraag: ‘hoe bereiken en betrekken we ons publiek?’ Interviews voor artikelen worden vaak al gezien als ‘betrokkenheid.’ Een deelnemer herkende zich niet in dat beeld. Ze vond het contact tussen publiek en journalisten vaak oppervlakkig: ‘als de journalisten een citaatje nodig hebben voor een stuk.’ Bovendien ontbreekt vaak terugkoppeling na publicatie. Deze deelnemer suggereerde dat journalisten meer moeten nadenken over hoe ze iets terug kunnen doen voor de mensen die ze spreken.

De discussie ging ook over de geschikte vorm van publicatie. De smaken verschilden. De ene had juist behoefte aan complexere, diepere verhalen. ‘Het is nu allemaal zo vlak. Het heeft geen diepte.’ Een gepensioneerde onderzoeker uitte juist frustratie over het beperkte bereik van complexe verhalen. Hij sprak van ‘een kloof tussen de eindgebruiker en het verhaal. ’Weer iemand anders benoemde het belang van persoonlijke ontmoetingen: ‘Wil je goed met mensen kunnen praten, moet je elkaar ook zien.’ 

Een andere deelnemer drong aan op meer transparantie vanuit de journalistiek. Hij benadrukte dat het essentieel is om te weten wat er wordt weggelaten in artikelen: ‘Welk citaat is er gebruikt, maar welke ook niet? Dit toont ook wat jullie bias is.’

De oogst: een verse verzameling volgeschreven post-its en een lange lijst ideeën waar het platform mee aan de slag gaat. Welke keuzes wij daarin maken en waarom: daar zullen we, zo is ons voornemen na afloop, transparant over zijn. Binnenkort meer.

 

Draag bij aan dit en ander onderzoek van ons, via een eenmalige of maandelijkse donatie aan onze (ANBI) stichting.

2100

Hoe ziet onze samenleving eruit in 2100? Overal ter wereld worden al oplossingen bedacht en toegepast voor grote maatschappelijke problemen. Oplossingsgerichte journalistiek richt zich op het vertellen van deze verhalen: wat werkt goed, wat werkt minder, en waarom. Dit gebeurt zorgvuldig, met behoud van journalistieke waarden, en heeft als doel om mensen te inspireren en te laten zien wat mogelijk is.

Open dit dossier

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Waarom oplossingsgerichte journalistiek?

, ,

Beeld: Peter Lipton

We delen niet alleen onze grote bevindingen, maar ook tussentijdse updates over de voortgang van onze onderzoeksprojecten. Deze update is onderdeel van het dossier 2100.

Steeds meer mensen mijden het nieuws. Misschien heb je het zelf al gemerkt in je omgeving, met opmerkingen als ‘het is alleen maar ellende’ of ‘wat moet ik ermee?’ Mensen die het volgen van nieuws simpelweg niet meer aan kunnen. Vaak gaat dit nog gepaard met een verontschuldigende opmerking als ‘Ik vind het echt heel erg van mezelf, maar…’

Dit fenomeen is onderzocht en bevestigd door wetenschappers van de Universiteit van Oxford. De overweldigende nieuwsstroom, gevoelens van machteloosheid en giftige online discussies leiden ertoe dat velen zich afkeren van het nieuws, soms voor altijd.

Deze reactie op het nieuws is begrijpelijk. Ook wij als journalisten lopen soms tegen cynisme aan. Bij het dagelijks volgen of maken van nieuws is het moeilijk om niet te vervallen in een  gevoel van déjà vu wanneer er weer een nieuw schandaal aan het licht komt. 

Nu heeft (onderzoeks-)journalistiek natuurlijk niet als doel om mensen een goed gevoel te geven. Het wil de macht controleren en het publiek informeren. Grote bedrijven in de gaten houden, zodat ze zich twee keer achter de oren krabben als ze iets ongeoorloofds plannen. Machthebbers verantwoordelijk houden als het misgaat. Zonder dit soort kritische en onafhankelijke (onderzoeks-)journalistiek kan een democratie niet functioneren.

Oplossingsgerichte journalistiek is geen goed nieuws show

Het is alleen niet het hele verhaal. Als dit het enige is dat de journalistiek te bieden heeft, blijft er uiteindelijk maar weinig publiek over waarvoor de macht moet vrezen.

Inspireren

Oplossingsgerichte journalistiek wil de balans herstellen door inspirerende en hoopvolle verhalen te maken. Want hoewel het dagelijkse nieuws anders lijkt te suggereren, werken mensen overal ter wereld aan het bedenken en in de praktijk brengen van oplossingen. 

Oplossingsgerichte journalistiek is geen goed nieuws show. Het herstellen van de balans betekent niet dat er voor elk ‘hond bijt man’-verhaal een ‘hond redt man’-verhaal moet komen. Het onderzoekt oplossingen. Ze houdt deze kritisch tegen het licht en beschrijft wat werkt, wat niet en om welke redenen, benadrukt ook het Solutions Journalism Network. Het is geen lobby voor een specifieke oplossing maar een onafhankelijke feitelijke beschrijving.

En als een oplossing effectief blijkt te zijn, kan dit ook dienen om politici ter verantwoording te roepen. Want stel dat land X er wel in slaagt om de CO2-uitstoot substantieel terug te dringen, waarom doen we het in land Y dan niet?

Betrekken

Bovendien vergroot oplossingsgerichte journalistiek de betrokkenheid van het publiek, volgens communicatiewetenschapper Andreas Schuck, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Door te laten zien hoe individuen en gemeenschappen positieve impact kunnen hebben, kan het lezers motiveren om zelf in beweging te komen. Dit versterkt het gevoel ‘dat het uitmaakt wat we doen en dat het in onze macht ligt om dingen te veranderen,’ aldus Schuck. 

Er bestaan al tal van (internationale) nieuwsorganisaties die tegen de stroom in gaan. Na tien jaar ervaring in de onderzoeksjournalistiek willen ook wij het anders gaan doen. 

PAJ nodigt je uit om deel te nemen aan dit proces. Je kan met ons meedenken en praten over oplossingsgerichte journalistiek door jouw tips, vragen of ideeën met ons te delen.

Blijf dit dossier volgen via deze pagina, en volg onze nieuwsbrief en social media om updates te ontvangen:

Draag bij aan dit en ander onderzoek van ons, via een eenmalige of maandelijkse donatie aan onze (ANBI) stichting.

2100

Hoe ziet onze samenleving eruit in 2100? Overal ter wereld worden al oplossingen bedacht en toegepast voor grote maatschappelijke problemen. Oplossingsgerichte journalistiek richt zich op het vertellen van deze verhalen: wat werkt goed, wat werkt minder, en waarom. Dit gebeurt zorgvuldig, met behoud van journalistieke waarden, en heeft als doel om mensen te inspireren en te laten zien wat mogelijk is.

Open dit dossier

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier