Schrijvers en lezers aan het roer: dit is hoe we Momus samen willen besturen

,

05/09/2025 – Alexander Beunder

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

Geïnspireerd door andere coöperatieve initiatieven en mediaprojecten, kwamen we tot een toekomstplan voor onszelf. Hoe Momus een duurzaam en coöperatief mediaplatform wil worden, bestuurd door de schrijvers en lezers zelf. Deel 3.

┃   Lees eerst deel 1 en deel 2

Een iets concreter verhaal deze keer. Hoe gaan we dit zelf doen?

Eerder las je waarom we de organisatiestructuur van Momus willen herzien om het goed an te laten sluiten bij onze waarden. Je las daarna over voorbeelden van coöperatieve initiatieven, van Griekse krantjes tot coöperatieve fabrieken in de bergen van Spanje die bestuurd worden door medewerkers zelf. En waarom we zo’n coöperatieve vorm van zelfbestuur vinden passen bij de waarden van ons mediaplatform.

We gaan nu direct naar de inhoud, waar genoeg woorden aan te wijden zijn: onze grove schets van de toekomstige organisatiestructuur van Momus, waarin schrijvers en lezers, verenigd in ‘kringen’ rond thema’s, samen aan het stuur staan.

Het is geen in beton gegoten plan, maar een stip op de horizon waar we de komende tijd verder naartoe bewegen en daardoor steeds scherper zal worden.

Te beginnen met een dankwoord: dit is het resultaat van een serie workshops onder begeleiding van bestuurskundige, vereniging- en sociocratie expert Karin Vosters en extra ingewonnen advies vanuit We Are Stewards. Met dank aan het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (SVDJ) konden we hun expertise inschakelen, om tot een iets concretere visie te komen.

Een vereniging van journalisten en lezers

Even terug naar de kern, de missie van Momus: onderzoeksjournalistiek die bijdraagt aan een rechtvaardige en democratische samenleving.

In onze opvatting is dat een journalistiek die niet alleen problemen maar ook voorbeelden van oplossingen grondig onderzoekt, om lezers te informeren over mogelijke antwoorden op de grote vraagstukken van deze tijd. Van woningnood tot klimaatontwrichting, van armoede tot discriminatie, van oorlogen tot een genocide in Gaza. De zogeheten ‘oplossingsjournalistiek’ die we omarmen zoekt naar concrete voorbeelden van uitgeprobeerde oplossingen, binnen of buiten Nederland, en onderzoekt of ze wel of niet hun doel bereikten. Oplossingsjournalistiek is bijvoorbeeld een verhaal over hoe we de publieke ruimte anders kunnen inrichten om de veiligheid van vrouwen te vergroten, op basis van ervaringen in andere landen. Of het dossier van klimaatoplossingen van mediaplatform Grist.

Wat blijkt: oplossingsjournalistiek gaat vaak heel goed samen met nog een ander ingrediënt: het nauwer betrekken van lezers en gemeenschappen in onderzoeksprojecten. Die twee zijn als ‘de pindakaas en jam van de journalistiek. Je kunt ze los van elkaar gebruiken, maar samen zijn ze zoveel beter,’ aldus een media expert uit de Verenigde Staten, Andrea Wenzel. Ze zag dat sociale netwerken ontzettend veel waardevolle kennis hebben die het reguliere nieuws, vaak gericht op negatieve excessen zoals misdaad, niet bereikt. Bovendien helpt direct contact met lezers journalisten ook om te weten aan welke informatie een gemeenschap überhaupt behoefte heeft.

Vandaar is onze voorlopige visie, voor onze eigen organisatiestructuur:

We zetten schrijvers en lezers samen aan het roer

Kortom, in een toekomstige organisatiestructuur staan bevlogen journalisten samen met betrokken lezers aan het roer van Momus. Dat betekent niet dat iedereen dezelfde rol heeft — de journalisten blijven schrijven, de lezers voornamelijk lezen (of luisteren, of kijken). Het betekent ook niet dat ze het schip iedere kant op kunnen varen: Momus heeft een maatschappelijke missie waar we binnen blijven, vastgelegd in de statuten van de organisatie. Het betekent vooral dat we toewerken naar een officiële structuur, waarin beide groepen officieel een stem hebben, die vooralsnog ontbreekt.

Een voorlopige schets van hoe dit zou kunnen werken staat hieronder. In het kort: journalisten van Momus verenigen zich in groepen, ook wel ‘kringen’ genaamd, op basis van onderzoeksthema’s. Een kring richt zich bijvoorbeeld op ‘woningnood’, een andere op ‘klimaatverandering’. Aan deze kringen van journalisten zijn ook kringen van lezers verbonden: groepen lezers die affiniteit hebben met het thema of zelfs relevante ervaringen of expertise, die de journalisten van Momus kunnen bijstaan met ongevraagde tips of vragen. Uit deze kringenstructuur wordt een ledenraad gevormd van schrijvers en lezers die de algemene koers bepaalt en de kaders stelt voor het bestuur van Momus. Een deel van de ledenraad vormt vervolgens het bestuur: de dagelijkse leiding die ervoor zorgt dat de door de ledenraad bepaalde koers ook wordt uitgevoerd.

Het idee erachter is dat het bestuur en de ledenraad geen losstaande lagen zijn die besturen over de rest van de organisatie; degenen die het werk uitvoeren, via kringen, zijn juist verweven met de ‘bestuurlijke’ lagen en vormen zo een verbonden, gelijkwaardig geheel.

Deze structuur is gebaseerd op sociocratie. Het concept is vaker gebruikt, inmiddels wereldwijd en  binnen allerlei milieus. Van bedrijven als Endenburg Elektrotechniek in Rotterdam waar het in de jaren zeventig werd toegepast, tot de klimaatbeweging Extinction Rebellion. Maar ook de Britse mediacoöperatie The Bristol Cable (genoemd in de vorige update) gebruikt het. Het is kortom een beproefd model met bekende principes en regels, waarover meerdere clubs met coöperatieve beginselen enthousiast zijn. En daarom een logische keuze voor Momus.

De details besparen we je, maar een belangrijk onderdeel van sociocratie geven we nog mee: het consentbeginsel. Dat zorgt ervoor dat kringen in enige autonomie zichzelf kunnen besturen, mits er goedkeuring of ‘consent’ is voor wat ze doen vanuit de rest van de organisatie. Het doel: een dynamische organisatie waarin niet elke punt of komma langs een bureaucratische bestuurslaag moet, maar er wél genoeg checks and balances zijn om de gezamenlijke missie te bewaken.

In de praktijk werkt het zo dat nieuwe voorstellen binnen de ledenraad — bijvoorbeeld voor een nieuw groot onderzoeksproject — worden aangenomen zolang er geen ‘overwegend beargumenteerd bezwaar’ is vanuit de de andere leden, die daarmee hun goedkeuring of ‘consent’ geven. Als er wél een bezwaar is, dan wordt dit besproken en gezocht naar een oplossing die acceptabel is voor iedereen waardoor het alsnog ‘consent’ krijgt. Mocht ook dat falen dan wordt het voorstel niet aangenomen, maar de socratische filosofie is om bij meningsverschillen juist ruimte te maken voor de zorgen (bezwaren) en samen te zoeken naar een oplossing. En in plaats van een gangbare democratische besluitvorming waarin de meeste stemmen gelden, garandeert het consentbeginsel dat ook de stem van een enkele kritische stem in het bestuur gehoord móet worden.

Er zijn nog talloze puntjes op de i te zetten. Hoeveel onderzoeks- en lezerskringen krijgt Momus? Hoe groot worden de ledenraad en het bestuur precies? Hoeveel journalisten nemen daarin plaats, en hoeveel lezers uit de lezerskringen? En wie wordt precies bij welk type besluit betrokken? Daar zijn nog talloze keuzes in te maken. We onderzoeken ondertussen de vraag hoe we dit juridisch goed kunnen vastleggen (zie kader). Maar het algemene toekomstplan blijft overeind: zelfbestuur, door journalisten en lezers, met het maatschappelijk doel van Momus — onderzoeksjournalistiek voor een rechtvaardige en democratische samenleving — voorop.

Rechtsvormen: Vereniging, coöperatie, steward-owned

In de zoektocht naar de juiste rechtsvorm hiervoor, bekeken we de verschillende rechtsvormen die er in Nederland zijn om te verkennen welke of welken passen bij bovenstaand plan.

Een aantal konden we makkelijk wegstrepen: Momus is geen commercieel bedrijf dat winst genereerd voor de eigenaren, zoals een BV of NV, noch een kerkgenootschap.

In de huidige structuur, een algemeen nut beogende (ANBI) stichting, staat weliswaar de missie centraal, maar ontbreekt de mogelijkheid om inspraak en gedeelde zeggenschap en verantwoordelijkheid van leden vast te leggen.

In een vereniging is dat wel mogelijk, want ‘een vereniging bestaat uit leden (minimaal 2). De hoogste macht ligt bij de ledenvergadering. Dit betekent dat op de ledenvergadering beslissingen worden genomen over de organisatie’.

Hier bestaan echter meerdere varianten van, zoals de ‘coöperatieve vereniging’, ook wel ‘coöperatie’ genoemd, die winst mag genereren voor de leden. Dat zijn in feite democratisch (of sociocratisch) bestuurde bedrijven. Bijvoorbeeld schoonmaakbedrijf Schoongewoon, dat in handen is van de werknemers zelf. Die rechtsvorm schrijven we niet volledig af, omdat journalisten van Momus ook overwegen om in de toekomst de verkoop van producten en diensten in te zetten als een aanvullende inkomstenbron, waar zowel journalisten als Momus iets aan verdienen. In een coöperatie bestaat er volledige vrijheid om zelf te bepalen waar de nettowinst aan het eind van het jaar naartoe gaat: terug geïnvesteerd in de coöperatie, of uitgekeerd als winst aan de leden bijvoorbeeld.

Een andere variant is de normale vereniging, zonder winstoogmerk. Ook hierbij geldt: ‘de hoogste macht ligt bij de ledenvergadering. Dit betekent dat op de ledenvergadering beslissingen worden genomen over de organisatie.’ Voorbeelden zijn te vinden onder televisieomroepen, voetbalverenigingen of Vereniging Natuurmonumenten. Het grote verschil is dat de vereniging iedere cent aan inkomsten of overschotten aan de missie van de vereniging moet besteden, en nooit als winst mag uitkeren aan de leden. In zo’n vereniging staat het gezamenlijk doel van de leden voorop. Als dat doel bovendien ook een maatschappelijk belang heeft, kan een vereniging ook de ANBI-status krijgen, zoals Vereniging Natuurmonumenten dat heeft (maar je voetbal- of studentenvereniging niet).

Vanuit de huidige situatie — Momus als ANBI-stichting met een puur maatschappelijk doel zonder winstoogmerk — is de stap richting een niet-commerciële vereniging kleiner dan richting de andere rechtsvormen.

Een klein technisch detail: het plan is niet om de huidige ANBI-stichting om te toveren tot een andere rechtsvorm, wat wettelijk niet zomaar kan om goede redenen. De vraag is vooral wat we erbij gaan oprichten op een manier die aansluit bij het oorspronkelijke maatschappelijke doel van Momus, maar ook de nieuwe doelstellingen een plek geeft.

Om het nog ingewikkelder te maken: er zijn ook combinaties van rechtsvormen mogelijk die interessant zijn, zo leerden we van We Are Stewards. Het concept Steward Ownership is het fenomeen dat een commercieel bedrijf in bezit is ‘van zichzelf’, zoals een BV in bezit van een stichting met bestuurders die ‘stewards’ worden genoemd. Dat is een organisatiestructuur waarbij eventuele geldschieters of aandeelhouders niet automatisch het laatste woord hebben, maar de missie van een bedrijf, bewaakt door de ‘stewards’, altijd centraal staat. Zoals We Are Stewards benoemt zijn er meerdere bedrijven ‘steward owned’: van pretpark De Efteling tot de Amsterdamse camping Zeeburg, tot weekblad De Groene Amsterdammer. Een commerciële coöperatie zou daar in theorie ook voor kunnen kiezen.

In één scenario wordt er bijvoorbeeld een nieuwe vereniging opgericht (waar de huidige ANBI-stichting nog lid van is). Commerciële experimenten door journalisten zouden, eventueel verenigd in een coöperatie, plaats kunnen vinden buiten de vereniging om, zodat de ideële missie van Momus niet vermengd raakt met commerciële belangen. Maar in zo’n geval zou Momus (als vereniging of stichting) ook weer lid kunnen worden (en deelnemen in de winst) van zo’n commercieel project, vooral wanneer het aansluit bij de missie van Momus, bijvoorbeeld een boek, of cursus, over een thema waar ook Momus zich op richt.

Het definitieve antwoord is er nog niet. Het is een wat technische, juridische puzzel die we de komende tijd zullen afmaken. De stip op de horizon: een toekomstbestendige structuur waarin de maatschappelijke missie van Momus centraal staat, schrijvers en lezers een stem hebben, en degenen die het werk verrichten eerlijk beloond worden.

Toch willen we ook niet te lang wachten totdat dit officieel op papier staat. In het pad hiernaartoe zullen we daarom al eerder starten met het opzetten van kringen van lezers en donateurs rond onderzoeksthema’s waar we nu al mee bezig zijn. Om samen te ontdekken hoe dat het beste werkt en op welke manier dat uiteindelijk in onze definitieve statuten vastgelegd kan worden, die we uiteindelijk notarieel vastleggen en bij de Kamer van Koophandel inleveren.

Dat zal het begin zijn van een nieuw hoofdstuk. Maar een plan op papier komt pas tot leven wanneer het gevoed wordt door ons, journalisten en lezers. Het is een zaadje in een pot, niet de gieter.

Mondeling doen we alvast deze toezegging: wie vandaag al lid wordt van Momus (donateur wordt van de stichting), stapt in een bus richting de hierboven geschetste toekomst. En zoals een bus die pas vertrekt als er genoeg passagiers zijn ingestapt: hoe meer mensen instappen, hoe sneller we kunnen vertrekken en samen het nieuwe platform kunnen bouwen dat we voor ogen hebben.

Voor 1, 2 of meer kopjes koffie per maand doe je al mee. Vergeet ook niet het formulier in te vullen dat verschijnt na je aanmelding als betalend lid, waarin je gevraagd wordt welke thema’s jij belangrijk vindt, welke vorm (tekst, video, audio of anders) je voorkeur heeft. En of je eventueel actief zou willen worden in de toekomstige gemeenschap van lezerskringen.

Blijf onze Memos volgen voor updates hierover. En schroom niet om contact op te nemen als je mee wilt denken over deze transitie, via info@momusmedia.nl

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Drie miljoen coöperaties gingen ons voor: waarom we ook Momus samen willen besturen (met jou)

,

30/08/2025 – Alexander Beunder, Jeske Jongerius

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

Van Mondragon in Spanje tot de Griekse krant Efimerida ton Syntakton: talloze bedrijven geven medewerkers directe inspraak in het dagelijks bestuur. En dat lijkt te werken. Waarom Momus een coöperatief mediaplatform wil worden, bestuurd door de schrijvers en lezers zelf. Deel 2.

┃   Lees eerst deel 1

Een lang gekoesterde wens gaat in vervulling. Het is de start van een nieuw hoofdstuk. Een duik in het diepe.

We gaan naar de Kamer van Koophandel, om onze statuten te vernieuwen.

Lees nog even door, want dat is een stuk spannender dan het klinkt. Wat begon als een check of onze organisatiestructuur nog wel past bij wie we zijn en willen worden, ontspoorde de afgelopen maanden tot een serie brainstormsessies en filosofische reflecties over de toekomst van ons platform. Het resultaat: een schets van hoe onze journalistieke idealen goed te verankeren zijn in onze organisatiestructuur (waarover later meer).

De context van onze zoektocht: Momus (voorheen Platform Authentieke Journalistiek) is zichzelf momenteel opnieuw aan het uitvinden. We krijgen een nieuw jasje (de nieuwe website verschijnt binnenkort) en kiezen voor nieuwe missies: we nemen voortaan problemen én oplossingen onder de loep en willen daarbij ook lezers uit alle lagen van de samenleving betrekken.

En we vroegen ons af: in een tijd waarin miljardairs en aandeelhouders media en social media opkopen, maar ook de publieke omroep onder druk staat: wat is een rechtvaardige en duurzame structuur voor een onafhankelijk journalistiek platform? Op welke manier zorgen we ervoor dat we kunnen groeien, zonder dat daar een handvol aandeelhouders of bestuurders van profiteert? En hoe zorg je ervoor dat de missie van Momus – onafhankelijke en diepgravende onderzoeksjournalistiek voor een rechtvaardige en duurzame wereld – centraal blijft staan?

We slaan de talloze brainstormsessies, post-its en flipovers even over, en spoelen door naar onze conclusie:

We zorgen ervoor dat de hoofdpersonen — de onderzoeksjournalisten en de lezers zelf — samen de baas zijn.

Kortom, in de toekomst van Momus nemen wij, met jou, samen beslissingen die het gezamenlijk belang dienen: onderzoeksjournalistiek die bijdraagt aan een rechtvaardige en democratische samenleving.

Hoe we dat precies gaan doen, leggen we later uit. Maar eerst de vraag: waarom eigenlijk? Ten eerste omdat dit al gedeeltelijk gebeurt binnen Momus, waarin redelijk zelfstandig en coöperatief werken tussen journalisten de normale gang van zaken is sinds de oprichting in 2013. Maar ook omdat een coöperatief bestuur redelijk lijkt te werken.

Mediacoöperaties

Zo is de Britse Bristol Cable, een lokale mediacoöperatie uit de gelijknamige stad, in bezit van 2.600 betalende leden. De leden hebben zeggenschap over het bestuur, en daarin heeft ieder een gelijke stem, of ze nou 1 of 100 euro per maand bijdragen. Leden kunnen ook ideeën pitchen, maar de redactie blijft leidend en onafhankelijk in haar journalistieke keuzes. De Bristol Cable maakt prijzenwinnende journalistieke producties én is diep geworteld in de lokale gemeenschap. Een mix van fondsen, ethische advertenties en ledencontributie maakt dit mogelijk.

Er bestaan talloze andere mediacoöperaties, toont een studie hiernaar door Mitch Diamantopoulos (Universiteit van Regina, Canada) uit 2022. Van Die Tageszeitung, een Duits dagblad, tot Tiempo Argentino, een krant uit Argentinië. Diamantopoulos bracht 21 voorbeelden in kaart die commercieel weten te overleven, sommigen al decennialang. Sterker nog: waar mediaplatforms failliet gaan, nemen soms werknemers de boel over en lukt het hen om een doorstart te maken als democratische coöperatie, zoals het Griekse Efimerida ton Syntakton dat deed in 2012. The Guardian maakte eerder een portret over de Griekse krant: ‘Iedereen krijgt hetzelfde loon, van de receptioniste tot de senior verslaggevers, behalve de hoofdredacteur. Hij werkt gratis en leeft van zijn pensioen.’

Ook de Nederlandse media kent een paar voorbeelden. Zo is onderzoekscollectief Spit ook een coöperatie: ‘de aangesloten freelance journalisten zijn zelf eigenaar van het merk’. Daarnaast is er De Coöperatie die freelance journalisten ondersteunt met advies en de mogelijkheid om zelfstandig donaties te werven.

Waarom mediacoöperaties wel of niet slagen is nooit echt goed onderzocht, maar Diamantopoulos kan ons wel wijzen op de algemene voordelen van coöperatieve bedrijven, die volgens hem mogelijk ook in de mediasector gelden. Zo zouden coöperaties dankzij een minder commerciële doelstelling gaten kunnen vullen die de markt achterlaat. Of meer vertrouwen genieten mede dankzij directe relaties met gemeenschappen van lezers, die ook soms directe inspraak hebben. En als schrijvers en lezers dezelfde waarden delen, kan dat de gezamenlijke commitment aan een platform versterken.

Succes is niet gegarandeerd, benoemt Diamantopoulos: ook coöperaties ontsnappen niet volledig aan de tucht van de markt, ondanks hun idealen. En door ‘concurrentiedruk’ kunnen soms ‘de waarden van coöperatieve bewegingen in gevaar komen’. Desondanks blijken meerdere mediacoöperaties bestand tegen deze druk.

Drie miljoen coöperaties

Ook buiten de journalistiek borrelt het van de coöperatieve organisaties. Wereldwijd is 12% van de wereldbevolking (circa 1 miljard mensen) betrokken bij circa drie miljoen coöperatieve bedrijven, meldt de website van de International Cooperative Alliance (ICA). De top 300 coöperaties hadden een gezamenlijke omzet van 2,4 biljoen dollar, ongeveer ter grootte van de jaarlijkse economie van Brazilië of Italië.

Ze vormen een beweging waarin samen ondernemen draait om samen waarde creëren voor het gemeenschappelijke goed. Een coöperatie is simpelweg, volgens de definitie van de ICA: ‘een autonome vereniging van personen die zich vrijwillig verenigen om in hun gemeenschappelijke economische, sociale en culturele behoeften en wensen te voorzien via een gezamenlijk bezit van een onderneming.’ Dat is fundamenteel anders dan een op winst gericht bedrijf waarin waarde wordt onttrokken en omgezet in kapitaalgroei voor aandeelhouders.

Lees meer

Dat zelfs grotere fabrieken als coöperaties bestuurd kunnen worden, toonde VPRO’s Tegenlicht al jaren geleden in hun reportage over ‘Mondragon’, oftewel ‘het wonder van Baskenland’; een netwerk van coöperatieve bedrijven in het gelijknamige stadje in het noorden van Spanje. Wat ooit klein begon als een idealistisch experiment van een lokale katholieke priester in de jaren vijftig, is inmiddels uitgegroeid tot 81 coöperatieve bedrijven en fabrieken. Met zo’n 70.000 aangesloten werknemers die onder andere machine-onderdelen en bouwmaterialen produceren. Een mogelijk voordeel waar het bedrijf om werd geroemd: terwijl in andere regio’s in Spanje tijdens de economische crisis rond 2012 de werkloosheid enorm steeg, leek de coöperatieve structuur van Mondragon de klap hiervan te verzachten; werkloze werknemers uit het ene bedrijf werden begeleid naar een baan in een ander bedrijf binnen Mondragon. Tijdens recessies kunnen werknemers ook stemmen om hun lonen tijdelijk te verlagen, in plaats van collega’s te moeten ontslaan.

Het is een beroemd voorbeeld, en soms enigszins geromantiseerd, volgens critici. Een onderzoeker schrijft dat de mate van democratie en inspraak binnen de Mondragon-bedrijven wel meevalt. ‘Mondragon is geen utopia’, zegt een andere bezoeker. Ook in Nederland klinken vergelijkbare kritieken rond Nederlandse bedrijven die op papier weliswaar een coöperatie zijn, maar dat volgens critici in de praktijk onvoldoende zouden praktiseren, zoals rond De Rabobank.

Maar, zoals onderzoeksjournalist Jesse Frederik ook meermaals betoogde: talloze coöperatieve bedrijven, met een stuk meer democratie en een stuk minder interne verschillen in inkomen en macht, werken gewoon. Ze leveren hun leden echte banen en salarissen en hun klanten echte goederen en diensten.

Practice what we research

Een tastbare verschuiving van hiërarchie en privé profijt naar democratie en collectief belang. Zou dat op meer terreinen kunnen?

In ieder geval wel rond de vraagstukken die we met een oplossingsgerichte blik onderzoeken. In twee grote Momus-dossiers — wonen en klimaat — zien we ook hoe coöperaties in het veld hands on aan oplossingen bouwen.

Bijvoorbeeld rond de wooncrisis, voelbaar voor veel mensen. Zeker voor mensen die te laat zijn geboren om goedkoop te kunnen kopen en te weinig verdienen voor de huidige huren en woningprijzen. Onderzoeker Cody Hochtenbach betoogt in zijn boek Uitgewoond (2022) dat de wooncrisis zijn wortels heeft in beleid dat huizen tot winstobjecten maakte en tegelijkertijd de volkshuisvesting uitholde. Ook nu, met de enorm gestegen woningprijzen, blijft een eigen woning de heilige graal, terwijl eigenwoningbezit ook gezien wordt als mede veroorzaker van de wooncrisis.

De coöperatieve woonbeweging, ook actief in Nederland, breekt hiermee. Door woningen niet in privébezit te brengen, maar collectief eigendom te maken van alle bewoners samen. Doordat men samen de baas is, verdwijnt de prikkel om huren onnodig te verhogen én ontstaat er meer zeggenschap over de leefomgeving. Ook kan de woning nooit voor marktwaarde worden verkocht, waardoor de betaalbaarheid voor latere bewoners wordt gewaarborgd. Zo dragen wooncoöperaties ook bij aan een bewoonbare toekomst. In Nederland is dit model schaars, maar ze ‘vormen een substantieel aandeel in veel van de landen om ons heen’ volgens een studie hiernaar. Dat het hier minder leeft heeft ook te maken met de Woningwet uit 1901 meldt dezelfde studie  — met politieke keuzes dus, geen natuurwetten.

Over een bewoonbare toekomst gesproken; zonder een duurzame energietransitie staat die voor iedereen onder druk. De wil is er wel: uit onderzoek van het CBS blijkt dat 58% van de Nederlanders positief staat tegenover de energietransitie. Hoe dit draagvlak kan groeien maar ook tot effectief klimaatbeleid kan leiden onderzoeken we in ons dossier Mobiliseer. Een voorlopige bevinding: energiecoöperaties zouden hieraan kunnen bijdragen, omdat ze een gevoel van zeggenschap, eerlijkheid en gedeeld profijt bevorderen. Via energiecoöperaties op lokaal niveau hebben bewoners inspraak en kunnen ze mee verdienen aan de opgewekte energie van bijvoorbeeld windmolenparken. Op die manier is duurzaamheid iets waar iedereen beter van wordt, en minder snel een bron van conflict en polarisatie.

Juist omdat we deze voorbeelden in ons onderzoek tegenkomen, is het een logische stap voor Momus om coöperatieve principes ook in onze eigen organisatie te verankeren. Om de praktijk van horizontale, collegiale samenwerking die er nu al binnen Momus heerst, te formaliseren. Practice what we preach of, gezien we geen predikers maar onderzoekers zijn, practice what we research.

Onszelf als een levend experiment dat we samen met jou, de lezer, willen beginnen.

En wanneer beter dan in 2025, het jaar dat de Verenigde Naties uitriep tot “jaar van de coöperatieven”.

101 manieren

Enthousiast en vol vertrouwen over deze koers, vergaten we nog een klein detail: dat er 101 manieren zijn waarop je dit kan inrichten.

Als we Momus willen laten besturen door ‘de leden’, wie zijn dat dan precies en hoe verdeel je de rollen? Zoals de eerder genoemde studie van Diamantopoulos ook toont: dat verschilt enorm binnen het landschap van mediacoöperaties. In de ene coöperatie ligt de zeggenschap vooral bij de journalisten (met lezers als klanten), in het andere geval vooral bij de lezers (met journalisten als medewerkers), en in weer andere gevallen is het een combinatie.

Willen we het heel wild maken, dan kunnen we zelfs overwegen om ook het niet-menselijke leven een stem te geven. Zo hebben Broedplaats de Ceuvel in Amsterdam en het Rotterdamse museum Het Nieuwe Instituut een vertegenwoordiger voor het planten- en dierenrijk in het bestuur — zogeheten zoöperaties.

Met steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek schakelden we expertise is om ons bij deze keuzes te helpen (waarover meer in onze volgende update).

┃   Verder naar deel 3

Blijf onze Memos volgen voor updates hierover. En schroom niet om contact op te nemen als je mee wilt denken over deze transitie, via info@momusmedia.nl

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Hoe onze soms stroperige reorganisatie een spannend idealistisch experiment werd

,

30/08/2025 – Alexander Beunder

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

Hoe kunnen we schrijven over oplossingen voor grote problemen in de wereld, zonder ons eigen journalistiek platform goed in te richten? Hoe Momus een duurzaam en coöperatief mediaplatform wil worden, bestuurd door de schrijvers en lezers zelf. Deel 1.

Hoe voorkom je als mediaplatform dat je wordt opgekocht door een multimiljardair zoals Jeff Bezos die vervolgens de redactionele koers bepaalt, zoals The Washington Post overkwam? 

Of dat je mediaproject sneuvelt door de politieke wind die er waait, plots weggeblazen door een bezuinigingsronde van meer dan honderd miljoen euro – zoals meerdere programma’s dreigt te gebeuren?

Hoe waarborg je dat je niet alleen maar succesvol bent aan de voorkant, maar achter de schermen je medewerkers lijden onder een hoge werkdruk, grensoverschrijdend gedrag en burnouts, zoals bij de programma’s DWDD en NOS Sport en breder binnen de publieke omroep?

Hoe zorg je ervoor dat je journalisten een gezonde boterham verdienen én enige inspraak hebben, in plaats van mee te moeten draaien in een mediawereld waarin een handvol grote commerciële bedrijven talloze onderbetaalde freelancers inzetten.

Hoe bouwen we een relatie met onze leden en lezers die ons als journalisten voedt en scherp houdt en geven we hen een gelijkwaardige stem in ons bestuur?

We lopen in dit gedachte-experiment natuurlijk veel te ver vooruit met allerlei hypothetische scenario’s – vooralsnog heeft nog geen enkele miljardair aangeklopt om ons op te kopen – maar dat is ook enigszins de bedoeling van Momus. Een meer toekomstgerichte blik op de wereld, waarbij we inzetten op onderzoek naar problemen én oplossingen – zogeheten oplossingsgerichte journalistiek – is een van de nieuwe missies van ons platform.

Het is een logisch gevolg dat ook een ogenschijnlijk simpel bureaucratisch vraagstuk – onze organisatiestructuur – binnen Momus al snel ontspoorde tot een langdurig onderzoeksproject naar de beste formule. Een zoektocht om de idealen die onder onze onderzoeksprojecten liggen – onderzoeksjournalistiek voor een rechtvaardige en democratische samenleving – ook beter in onze organisatiestructuur in te bedden. Practice what you preach, zeggen we tegen onszelf. De media die dat niet doen verliezen immers geloofwaardigheid, zoals ook een van onze sponsors, het European Journalism Fund, onlangs benoemde.

Een betere wereld begint bij jezelf, en je registratie bij de Kamer van Koophandel.

De directe aanleiding voor dit traject: Momus, voorheen Platform Authentieke Journalistiek, is zichzelf momenteel opnieuw aan het uitvinden. Met steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (SVDJ) hervormen we onszelf van een informele club freelancers en een ANBI-stichting die vooral voor andere mediapartners schreef, tot een eigen merk en platform met een eigen koers, waarin oplossingsgerichte journalistiek en samenwerking met lezers centraal staan. Daar past ook een nieuwe organisatiestructuur bij, waarbij zeggenschap en de verdeling van inkomsten goed, eerlijk en transparant geregeld is.

Makkelijk was dat niet, maar wel spannender dan het leek aan het begin. Het is inmiddels al pakweg een jaar geleden dat we hier voor het eerst over na gingen denken. In de tussentijd konden we, met steun van SVDJ, expertise inwinnen bij adviseurs die hier meer over weten. Zoals Karin Vosters, die meerdere organisatie hielp om een gelijkwaardige, sociocratische besluitvormingsstructuur in te voeren en meer dan honderd coöperaties van zelfstandig ondernemers hielp oprichten. Maar ook van We Are Stewards, een organisatie die bedrijven adviseert over hoe zij via steward-ownership ervoor kunnen zorgen dat geldschieters niet automatisch het laatste woord hebben, maar de missie altijd centraal staat.

Inmiddels hebben we een ruwe schets van onze toekomstige organisatiestructuur, die we in de volgende updates zullen toelichten. Spoiler alert: het heeft iets horizontaals, coöperatiefs, en een ecosysteem waarin betrokken lezerskringen zich voortdurend met ons werk kunnen bemoeien.

Onze ambitie is kortom dat Momus de Mondragon van de Nederlandse media wordt (wat dat precies betekent lees je in de volgende update).

┃   Verder naar deel 2

Blijf onze Memos volgen voor updates hierover. En schroom niet om contact op te nemen als je mee wilt denken over deze transitie, via info@momusmedia.nl

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Momus en het nieuws van de toekomst

,

17/04/2025 – Jeske Jongerius

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

Eerlijk, hoe intensief volg jij het nieuws? En hoe voel je je daarbij? 

Ikzelf zit al een tijdje op een ‘nieuwsdieet’; ik maak tijd voor de weekendkrant en achtergrondverhalen, maar ik beperk mijn dagelijkse ‘fast-food’ nieuwsconsumptie. Het geeft mij buikpijn en een zwaar gevoel.

Is wél nieuws, slecht nieuws?

Ik ben niet de enige. Uit onderzoek van professor Yael de Haan (HU & RUG) blijkt dat 65% van de Nederlanders weleens het nieuws mijdt. Dit is redelijk in lijn met het aantal mensen dat volgens het Commissariaat voor de Media (2024) vaak (8%), soms (22%) en af en toe (29%) nieuws mijdt. Opvallend hierbij is de stijging van mensen die de hoeveelheid nieuws vermoeiend vinden; van 25% in 2019 naar 40% in 2024. Volgens professor de Haan zijn de motivaties van ‘nieuwsmijders’ divers. Bij mijzelf merk ik dat naast de hoeveelheid, ook de inhoud van het nieuws wat met mij doet. Het lijkt alsof vooral slecht nieuws nieuwswaardig is en dat nuances daarbij moeten wijken voor sensatie. Zeker, er zijn een boel zorgwekkende ontwikkelingen in de wereld en we staan voor hele grote uitdagingen met elkaar. Maar moeten we niet júist daarom verslag doen van de verhalen die hoop, inspiratie en richting geven? Die ons handvatten bieden in plaats van een mokerslag? 

Gedeeld verhaal 

Als we elkaar niet meer kunnen vinden in gedeelde verhalen en feiten, lonkt het gevaar dat we elkaar én onszelf verliezen, aan eigen bubbels of in desinformatie. Volgens professor de Haan vraagt gemeenschapszin dan ook om een gezamenlijk referentiekader en gezamenlijke publieke ruimte. Het volgen van lokaal nieuws ziet zij daarbij als bevorderlijk voor de sociale cohesie. 

Bij Momus willen wij bijdragen aan verhalen die verbinden in een gedeelde toekomst. In ons mediacollectief hebben wij daarom besloten om meer ruimte te geven aan onderzoek naar oplossingen en verhalen die constructief zijn. Daarbij zetten wij ons in om meer betrokkenheid met onze lezers te creëren.

Daarin staan wij niet alleen. Een groeiende stroming binnen de journalistiek is ‘solutions journalism’. Als Momus mogen we met trots vertellen dat wij zijn toegelaten tot de Solutions Journalism Cohort van 2025!  Dit Europese programma vormt een kennishub en netwerk in de oplossingsgerichte journalistiek. Media organisaties worden hierin gestimuleerd om in samenwerkingsverband onderzoek te doen naar oplossingen, en om het vertrouwen van – en de betrokkenheid met – het publiek te vergroten. 

Samen met journalisten uit zeven andere Europese landen volgen wij de komende tijd een training in ‘solutions journalism’. Samen bouwen we aan bruggen en zoeken we naar inspiratie over de grens. Van 6 tot en met 9 april was de kick-off van de Sojo Cohort 2025 in Perugia, Italië. Namens Momus deed ik, Jeske, mee aan deze intensieve driedaagse. 

Deelnemers en trainers van de Sojo Cohort 2025

 

Is solutions journalism ‘goed nieuws’?

Een eerste les die ik leerde is dat solution journalism, of oplossingsgerichte journalistiek, niet hetzelfde is als ‘positief nieuws’. Het is diepgravende journalistiek naar een oplossing die in de praktijk wordt gebracht. 

De journalist onderzoekt voor welk probleem een project of aanpak een oplossing biedt, hoe het dat doet, en wat het kan betekenen voor andere situaties. Het geeft dus richtlijnen waar anderen mee verder kunnen werken. Net zo belangrijk als de positieve impact, is het benadrukken van de tekortkomingen. Beiden gebaseerd op bewijs, in een verhaal waarin meerdere stemmen aan bod komen. Geen propaganda of verkooppraatje dus, maar een eerlijk verhaal wat ons vooruit kan helpen.

Oplossingsgerichte journalistiek gaat nog steeds over uitdagingen, maar laat daarbij zien hoe het beter wordt, of beter kan. In een perspectief wat de menselijke kracht en mogelijkheden op waarde schat. Zelf vind ik deze ontwikkeling goed nieuws. En ook dat we bij Momus hiermee gaan werken.

Zo ben ik nu een onderzoek naar dakloosheid aan het voorbereiden, en ga ik daarin kijken wat bijdraagt aan oplossingen. Een eerste ontwikkeling die ik onder de loep neem is de inzet van een nieuwe Europese telmethode (ETHOS telling) in Nederland, die een veel vollediger en inclusiever beeld geeft van dakloosheid. Wat betekent dit voor de mensen die in de oude telmethode werden uitgesloten? Wat doet het met stereotypes over dakloosheid die nu oplossingen bemoeilijken? (Hoe) kan de ETHOS telling bijdragen aan een toekomst zonder dakloosheid?

Vanuit het dossier 2100 is Tim de Jong bezig met onderzoek naar de vraag: hoe mobiliseer je mensen voor een rechtvaardige en effectieve aanpak van de klimaatcrisis? Verschillende voorbeelden van mobilisatie komen hierbij aan bod. Hoe worden deze ervaren door de doelgroep? Wat werkt wanneer en waarom? Wat zijn de beperkingen? En wat kunnen we vanuit de wetenschap leren over het mobiliseren van mensen achter een gedeeld belang?

En jij

Daar betrekken we jou graag bij. Geregeld vragen we om input en interviews in onze onderzoeken. Check bijvoorbeeld onze onderzoeksnotities bij onze lopende onderzoeken en laat ons weten wat jou opvalt, of deel jouw (persoonlijke) ervaring over een thema waar wij onderzoek naar doen. Om op de hoogte te blijven kun je ons volgen op onze socials en je inschrijven voor de nieuwsbrief. Schroom niet om ons een bericht te sturen als je nu al wat te delen of te onthullen hebt!

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Ook wij verlaten X, maar vragen daarbij: wat dan wél?

,
Beeld: Momus (obv Wikimedia (White House, 2025), Pixabay (Pexels 2016) en Musk's X account (24 feb 2025)

Beeld: Momus (obv Wikimedia (White House, 2025), Pixabay (Pexels 2016) en Musk’s X account (24 feb 2025)

Deze update is onderdeel van het dossier Momus Memos, waarin we je op de hoogte houden over de vernieuwing van ons journalistiek platform.

‘X is al lang niet meer het virtuele forum dat het ooit was, waar duizend bloemen bloeiden. Het lijkt soms eerder een vuilnisbelt waar nog slechts enkele sprietjes standhouden.’

Het waren felle woorden van de redactie van Trouw waarmee zij afgelopen september uitlegde waarom de krant niet langer actief zal zijn op X (voorheen Twitter). Hun account blijft bestaan als archief, maar wordt niet meer geupdate.

Want de baas van X, Elon Musk, “is inmiddels ‘buitencategorie’, die zijn invloed steeds vaker inzet om bewust democratische processen te ondermijnen. Aan die macht draag je als gebruiker van X hoe dan ook bij,” aldus Trouw.

Dat klopt. Elon Musk is inmiddels een sleutelfiguur geworden binnen de regering van Donald Trump, en X is daar niet meer los van te zien. Musk sponsorde niet alleen Trumps verkiezingsoverwinning met 250 miljoen dollar, maar bekleedt inmiddels een belangrijke machtspositie binnen Trump’s regering als bestuurder van een nieuw en uiterst omstreden departement.

Toename van desinformatie

Hoewel Twitter al voor Elon Musks overname in 2022 een grote bron van desinformatie was, lijkt dat sinds Musk’s overname nog meer het geval. Ten eerste gebruikt Musk zijn persoonlijk X-account voor de verspreiding van antisemitische complottheorieën en desinformatie, waarbij het algoritme volgens interne bronnen ook nog eens werd aangepast om het bereik van Musks eigen berichten te vergroten. Bovendien herstelde Musk voorheen afgesloten accounts van notoire verspreiders van nepnieuws zoals Alex Jones. Niet verrassend: het bereik van omstreden accounts uit de extreemrechtse hoek nam sinds Musks overname sterk toe, volgens experts en een data-analyse uit 2023.

Musks argument is dat hij hiermee de vrijheid van meningsuiting beschermt. Dat is een groot goed, maar vereist een onpartijdig platform en een gelijk speelveld. Het idee dat X dat platform kan zijn, heeft in rap tempo (nog meer) geloofwaardigheid verloren, gezien Musks rechts-extremistische politieke profiel.

Eindstation

Maar het probleem is breder dan X en Musk. Ook Facebook en Instagram – onderdeel van Mark Zuckerbergs Meta – kennen problematische algoritmes die gebruikers richting extremistische opvattingen kunnen duwen, sexistische inhoud promoten, of discriminatie door adverteerders toelaten. Kort voor Trumps inauguratie, kondigde Zuckerberg bovendien aan dat Facebook minder zal inzetten op factchecken en meer vrijheid en politieke inhoud zou toelaten, wat de digitale deur opent voor gekleurde propaganda, desinformatie en uitspraken die op gespannen voet staan met mensenrechten. Zuckerbergs zet werd dan ook fel bekritiseerd door Facebook-expert en media professor Siva Vaidhyanathan.

We zetten nu een kleine stap door X te verlaten, maar vragen ons vooral af: wat is nu de volgende?

Wellicht zou het daadkrachtig zijn om al deze social media platforms te verlaten. Tegelijkertijd beseffen we dat het ook waardevol is om juist betrouwbare informatie te delen op platforms waar desinformatie welig tiert, en blijven wij daarom – voor nu – nog actief op Facebook en Instagram. Ook blijven we gebruik maken van LinkedIn en YouTube.

We zetten nu een kleine stap door X te verlaten (en behouden ons account als archief), maar vragen ons vooral af: wat is nu de volgende? Wat is het eindstation? Wat zou sociale media eigenlijk moeten zijn, en hoe kunnen we als journalistieke organisatie en gebruikers daaraan bijdragen? 

Op zoek naar alternatieven

We stellen die vraag natuurlijk niet als eerste. De discussie over social media groeit, en de roep om alternatieven eveneens. Campagnes als #makesocialssocialagain roepen op om over te stappen naar alternatieven, zoals BlueSky of Mastodon (alternatieven voor X).

Onze zoektocht is niet enkel naar sociale media platformen die democratisch debat stimuleren in plaats van ondermijnen. We zoeken ook alternatieve platforms die privacy hoog in het vaandel hebben, en wegschuwen van de verkoop van data van gebruikers. 

Daarom gebruiken wij nu al Proton voor onze emails en opslag van bestanden. Proton beschermt je privacy automatisch, zoals te lezen in hun privacy beleid: ‘Wij geloven sterk in een internet waar privacy de standaard is.’

En nog een spoiler: binnenkort gaan we gebruik maken van Beabee om gemakkelijk en veilig in contact te komen met onze lezers, luisteraars en volgers. We kozen voor Beabee vanwege onder andere hun ‘privacy first’ aanpak. Hoe dat precies werkt, daarover binnenkort meer.

Voor nu: Stuur ons jouw ideeën. Op welke social media zou jij ons willen vinden en waarom? Stuur jouw input bijvoorbeeld via een privé-bericht op Signal (een niet-commercieel alternatief voor WhatsApp). Of laat je ideeën achter via onderstaand Google CryptPad formulier (een gratis, open-source, niet-commercieel en privacy-gevoelig systeem dat drijft op donaties).

 

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Post-its & Pizza: een gesprek over de toekomst van onze journalistiek

, ,
Beeld: Momus

Beeld: Momus

We delen niet alleen onze grote bevindingen, maar ook tussentijdse updates over de voortgang van onze onderzoeksprojecten. Deze update is onderdeel van het dossier 2100.

Pakjes fel gekleurde post-its liggen klaar op tafel, wachtend op innovatieve ideeën over media en journalistiek. Twee kleine microfoontjes luisteren nieuwsgierig mee, hangend vanaf het plafond van een zolderverdieping in de Utrechtse binnenstad. Pizza’s worden ondertussen belegd en gebakken in de oven van de pizzeria om de hoek, om later tijdens de pauze afgeleverd te worden.

Het eerste ‘pizzagesprek’ van Platform Authentieke Journalistiek (PAJ) vond plaats op een woensdagavond in februari. PAJ opende de deuren voor een tiental lezers, contacten en kennissen om mee te denken over de toekomst van het platform.

De avond begon met een zelfreflectie vanuit PAJ. De afgelopen tien jaar onderzochten de journalisten allerlei problemen in de samenleving, zoals de invloed van lobbygroepen en het grootbedrijf op de Nederlandse politiek. ‘Dat is allemaal hartstikke belangrijk’, vertelt onderzoeksjournalist Alexander Beunder. ‘Maar er mist iets. Dit blijkt ook uit reacties op sociale media, zoals ‘dit wisten we toch al’, ‘zo gaat het altijd’ of ‘wat doe je eraan?’.

‘Het toekomstplan is daarom om niet alleen problemen te onderzoeken, maar ook de oplossingen voor die problemen. Solutions journalism heet dat’, legt Alexander uit.

Ook transparantie over het journalistieke proces en betrokkenheid van lezers zijn nieuwe speerpunten van PAJ. Dat betekent dat de journalisten niet enkel het eindresultaat willen opschrijven, maar ook het proces van het onderzoek willen delen. Zodat lezers al tijdens het onderzoek kunnen reageren van: ‘Hé, heb je hier of daar wel aan gedacht?’

Welk citaat is er gebruikt, maar welke ook niet? Dit toont ook wat jullie bias is.

Solutions journalism, participatory journalism. De journalisten vuren het ene na het andere buzzword af op het publiek. Maar hoe gaat dat er nou concreet uitzien? Het idee is om dit vanavond samen met de aanwezigen te verkennen.

In het eerste deel van de avond vertelden deelnemers over positieve ervaringen met media en journalistiek. Ze bespraken verhalen die hun perspectief veranderden, zoals het boek ‘Poverty Safari: Understanding the Anger of Britain’s Underclass,’ geschreven door Darren McGarvey, beter bekend als rapper Loki, die over zijn eigen ervaringen met armoede, dakloosheid en verslaving schrijft. Een ander bracht het boek ‘Hoe migratie echt werkt’ ter sprake, waarin academicus Hein de Haas 22 mythes rond migratie ontkracht. Het viel op dat verhalen, boeken en podcasts die het grotere plaatje belichten en gangbare denkbeelden kritisch bevragen, het meest bijbleven.

Kloof

Na een pizza-pauze richtte het gesprek zich op de rol van moraal, waarden en politieke kleur. Het aanwezige publiek, overwegend progressief, benadrukte dat de journalisten ook expliciet linkse oplossingen zouden mogen belichten. Bovendien pleitten ze voor meer contact met ‘gewoon normale mensen’ en ‘mensen die echt tegen dingen vechten, zoals activisten en vakbonden.’

Maar waar ligt de grens tussen journalistiek en activisme, vooral met solutions journalism? PAJ besprak het dilemma: ‘Journalisten worden geacht neutraal te zijn en zijn geen spreekbuis voor activisten.’ Een deelnemer zag dit anders: ‘Volgens mij verwar je ‘neutraal’ met ‘objectief’. Niemand is neutraal maar je kunt nog steeds objectief schrijven over wat er gebeurt’, vond deze deelnemer. Hij verwees naar PAJ’s artikelen over ‘hoe Shell al decennia lang de planeet kapot maakt om winst te maken.’

De discussie vervolgde met de vraag: ‘hoe bereiken en betrekken we ons publiek?’ Interviews voor artikelen worden vaak al gezien als ‘betrokkenheid.’ Een deelnemer herkende zich niet in dat beeld. Ze vond het contact tussen publiek en journalisten vaak oppervlakkig: ‘als de journalisten een citaatje nodig hebben voor een stuk.’ Bovendien ontbreekt vaak terugkoppeling na publicatie. Deze deelnemer suggereerde dat journalisten meer moeten nadenken over hoe ze iets terug kunnen doen voor de mensen die ze spreken.

De discussie ging ook over de geschikte vorm van publicatie. De smaken verschilden. De ene had juist behoefte aan complexere, diepere verhalen. ‘Het is nu allemaal zo vlak. Het heeft geen diepte.’ Een gepensioneerde onderzoeker uitte juist frustratie over het beperkte bereik van complexe verhalen. Hij sprak van ‘een kloof tussen de eindgebruiker en het verhaal. ’Weer iemand anders benoemde het belang van persoonlijke ontmoetingen: ‘Wil je goed met mensen kunnen praten, moet je elkaar ook zien.’ 

Een andere deelnemer drong aan op meer transparantie vanuit de journalistiek. Hij benadrukte dat het essentieel is om te weten wat er wordt weggelaten in artikelen: ‘Welk citaat is er gebruikt, maar welke ook niet? Dit toont ook wat jullie bias is.’

De oogst: een verse verzameling volgeschreven post-its en een lange lijst ideeën waar het platform mee aan de slag gaat. Welke keuzes wij daarin maken en waarom: daar zullen we, zo is ons voornemen na afloop, transparant over zijn. Binnenkort meer.

 

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

2100

Hoe ziet onze samenleving eruit in 2100? Overal ter wereld worden al oplossingen bedacht en toegepast voor grote maatschappelijke problemen. Oplossingsgerichte journalistiek richt zich op het vertellen van deze verhalen: wat werkt goed, wat werkt minder, en waarom. Dit gebeurt zorgvuldig, met behoud van journalistieke waarden, en heeft als doel om mensen te inspireren en te laten zien wat mogelijk is.

Open dit dossier

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier

Waarom oplossingsgerichte journalistiek?

, ,

Beeld: Peter Lipton

We delen niet alleen onze grote bevindingen, maar ook tussentijdse updates over de voortgang van onze onderzoeksprojecten. Deze update is onderdeel van het dossier 2100.

Steeds meer mensen mijden het nieuws. Misschien heb je het zelf al gemerkt in je omgeving, met opmerkingen als ‘het is alleen maar ellende’ of ‘wat moet ik ermee?’ Mensen die het volgen van nieuws simpelweg niet meer aan kunnen. Vaak gaat dit nog gepaard met een verontschuldigende opmerking als ‘Ik vind het echt heel erg van mezelf, maar…’

Dit fenomeen is onderzocht en bevestigd door wetenschappers van de Universiteit van Oxford. De overweldigende nieuwsstroom, gevoelens van machteloosheid en giftige online discussies leiden ertoe dat velen zich afkeren van het nieuws, soms voor altijd.

Deze reactie op het nieuws is begrijpelijk. Ook wij als journalisten lopen soms tegen cynisme aan. Bij het dagelijks volgen of maken van nieuws is het moeilijk om niet te vervallen in een  gevoel van déjà vu wanneer er weer een nieuw schandaal aan het licht komt. 

Nu heeft (onderzoeks-)journalistiek natuurlijk niet als doel om mensen een goed gevoel te geven. Het wil de macht controleren en het publiek informeren. Grote bedrijven in de gaten houden, zodat ze zich twee keer achter de oren krabben als ze iets ongeoorloofds plannen. Machthebbers verantwoordelijk houden als het misgaat. Zonder dit soort kritische en onafhankelijke (onderzoeks-)journalistiek kan een democratie niet functioneren.

Oplossingsgerichte journalistiek is geen goed nieuws show

Het is alleen niet het hele verhaal. Als dit het enige is dat de journalistiek te bieden heeft, blijft er uiteindelijk maar weinig publiek over waarvoor de macht moet vrezen.

Inspireren

Oplossingsgerichte journalistiek wil de balans herstellen door inspirerende en hoopvolle verhalen te maken. Want hoewel het dagelijkse nieuws anders lijkt te suggereren, werken mensen overal ter wereld aan het bedenken en in de praktijk brengen van oplossingen. 

Oplossingsgerichte journalistiek is geen goed nieuws show. Het herstellen van de balans betekent niet dat er voor elk ‘hond bijt man’-verhaal een ‘hond redt man’-verhaal moet komen. Het onderzoekt oplossingen. Ze houdt deze kritisch tegen het licht en beschrijft wat werkt, wat niet en om welke redenen, benadrukt ook het Solutions Journalism Network. Het is geen lobby voor een specifieke oplossing maar een onafhankelijke feitelijke beschrijving.

En als een oplossing effectief blijkt te zijn, kan dit ook dienen om politici ter verantwoording te roepen. Want stel dat land X er wel in slaagt om de CO2-uitstoot substantieel terug te dringen, waarom doen we het in land Y dan niet?

Betrekken

Bovendien vergroot oplossingsgerichte journalistiek de betrokkenheid van het publiek, volgens communicatiewetenschapper Andreas Schuck, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Door te laten zien hoe individuen en gemeenschappen positieve impact kunnen hebben, kan het lezers motiveren om zelf in beweging te komen. Dit versterkt het gevoel ‘dat het uitmaakt wat we doen en dat het in onze macht ligt om dingen te veranderen,’ aldus Schuck. 

Er bestaan al tal van (internationale) nieuwsorganisaties die tegen de stroom in gaan. Na tien jaar ervaring in de onderzoeksjournalistiek willen ook wij het anders gaan doen. 

PAJ nodigt je uit om deel te nemen aan dit proces. Je kan met ons meedenken en praten over oplossingsgerichte journalistiek door jouw tips, vragen of ideeën met ons te delen.

Blijf dit dossier volgen via deze pagina, en volg onze nieuwsbrief en social media om updates te ontvangen:

Waardeer je ons onderzoek?
Journalistiek die de macht controleert én oplossingen onderzoekt is keihard nodig. Maar dat kan alleen dankzij (jouw) steun.

Start hier jouw maandelijkse of jaarlijkse donatie aan Momus

Of doneer eenmalig:

€ 5 € 15 € 45

2100

Hoe ziet onze samenleving eruit in 2100? Overal ter wereld worden al oplossingen bedacht en toegepast voor grote maatschappelijke problemen. Oplossingsgerichte journalistiek richt zich op het vertellen van deze verhalen: wat werkt goed, wat werkt minder, en waarom. Dit gebeurt zorgvuldig, met behoud van journalistieke waarden, en heeft als doel om mensen te inspireren en te laten zien wat mogelijk is.

Open dit dossier

Momus Memos

Ons platform krijgt na meer dan tien jaar een grondige renovatie. Een nieuwe naam (Platform Authentieke Journalistiek wordt Momus), een nieuwe website (komt binnenkort) en een nieuwe missie: naast het kritisch aankaarten van problemen onderzoeken we (even kritisch) ook de mogelijke oplossingen. Via het Momus Memos dossier houden we je op de hoogte van de laatste organisatorische ontwikkelingen.

Open dit dossier